MARMARA BÖLGESİ






KONUMU, SINIRLARI VE KOMŞULARI:



Ülkemizin kuzey-batısında yer alır. Bulgaristan, Yunanistan, Karadeniz, Marmara ve Ege Denizleri, Karadeniz, Ege, İç Anadolu ve Karadeniz Bölgeleri ile komşudur.



ALANI VE NÜFUSU:



Gerçek alanı 67.306 Km2. Ülke yüzölçümünün %8.5�ini kaplar. 6.Büyüklükteki bölgemizdir.



Nüfusu 2000 sayımına göre 17.3 milyondur. Nüfus yoğunluğu Km2�ye 258 kişidir. Bu Türkiye ortalamasının altındadır. (Türkiye ortalaması Km2�ye 83 kişi)



BÖLÜMLERİ:



1.Yıldız Dağları (Istranca) Bölümü



2.Ergene Bölümü



3.Çatalca-Kocaeli Bölümü



4.Güney Marmara Bölümü



YERYÜZÜ ŞEKİLLERİ:



Kıyıları:



Karadeniz ne Kuzey Marmara kıyıları fazla girintili-çıkıntılı değildir. Falez (Yalıyar) çok vardır. Fakat Güney Marmara kıyıları girintili-çıkıntılıdır.



İzmit, Gemlik, Erdek ve Saros körfezleri vardır.Gelibolu, Biga, Kapıdağ, Armutlu, Çatalca-Kocaeli başlıca yarımadalarıdır.Gökçeada, Bozcaada, Marmara Adaları, İmralı, İstanbul Adaları ise başlıca adalarıdır.İstanbul ve Çanakkale Boğazları Ria Tipi kıyılardır.Kapıdağ Yarımadası bir kıyı biriktirme şekli olan Tombolo�dur.



Dağları:



Ortalama yükseltisi en az bölgedir. En yüksek dağı Uludağ�dır (2543 m).Yıldız Dağları, Koru Dağlar, Işıklar Dağları, Biga Dağları, Samanlı Dağları diğer dağlarıdır.Yerşekilleri sade olduğu için ulaşımı da kolaydır.



Akarsuları:



Sakarya�nın aşağı kesimi, Susurluk, Meriç ve onun kolu Ergene. Bu akarsular baraj yapımı için uygun değildir. Ağızlarında delta oluşturamazlar. Çünkü akıntı ve yatak eğimi fazladır.



Ovaları:



Kastamonu, Bolu ve Düzce Ovaları. Bafra ve Çarşamba Delta Ovaları



Gölleri:



İznik, Manyas, Sapanca ve Ulubatlı Tektonik göldür.



Terkos, Küçük ve Büyük Çekmece Gölleri Kıyı Seti gölüdür.



Ömerli Baraj gölü de bulunmaktadır.



İKLİM VE BİTKİ ÖRTÜSÜ:



Marmara Bölgesi konumu sebebiyle iklim ve bitki çeşitliliğine sahiptir. Karadeniz kıyılarında Karadeniz İklimi ve Ormanlar görülür.



Istrancaların güneyinde Karasal İklim ve bozkır görülür.



Güney Marmara�da bozulmuş Akdeniz İklimi ve Maki görülür. Burada yazlar sıcak ve kurak kışlar ılık ve yağışlıdır.



TARIM VE HAYVANCILIK:



Yüzölçümüne göre ekili-dikili alanı en fazla bölgemizdir. Sebebi engebenin az, düzlüklerin fazla olmasıdır. Makineli tarım yaygındır. İklim çeşitliliği yetiştirilen ürünleri de çeşitli kılmaktadır. Ulaşımın kolay olması, sulamanın yaygın olması ve tüketici nüfusun fazla olması nedeniyle tarım gelişmiştir. Fakat kalabalık nüfusa yetmediği için başka bölgelerden de gelmektedir.



Tütün: A.Pazarı (Türkiye�de %8 ile 3.), Ayçiçeği: Ergene Havzası (Türkiye�de 1.)



Zeytin: Güney Kıyılarında (Türkiye�de %27 ile 2.), Pamuk: Balıkesir (Yağışın azalması sayesinde.)



Şekerpancarı: Trakya-Alpullu, Adapazarı ve Susurlukta sulanabilen alanlarda.



Buğday: İç kesimlerde (Türkiye�nin %13�ü), Pirinç: Ergene ve Meriç havzalarında (Türkiye�de 1.)



Mısır: Doğu Marmara ve Trakya�da. (Türkiye�de 2.)



Hayvancılık genellikle besicilik ve ahır hayvancılığı şeklindedir. Bunun sebepleri tarım arazisinin fazlalığı, tüketici nüfusun fazla olması, pazarlama sorununun olmaması ve yer şekilleri ve iklim şartlarının buna uygun olmasıdır. İstanbul ve çevresinde kümes hayvancılığı, Bursa ve çevresinde ipekböcekçiliği yapılmaktadır.



YERALTI ZENGİNLİKLERİ:



Bor: Susurluk, Bigadiç- Balıkesir (Türkiye�de 1.), Volfram (Tungsten):Uludağ-Bursa, Demirköy-Kırklareli (Türkiye�de 1.), Mermer: Güney Marmara, Linyit: Bölgenin genelinde, Barit: Lapseki-Çanakkale, Doğalgaz: Kırklareli, Demir: Kocaeli ve Sakarya, Manyezit-Magnezyum: Bilecik, Krom: Bursa, Kurşun-Çinko: Balıkesir ve Çanakkale, Seramik Kili: İstanbul ve Çanakkale



ENDÜSTRİ:



Bölge ekonomisi gelişmiştir. Milli gelirimizin %20�si bu bölgeden karşılanır. Sanayi işçilerimizin yarısı burada çalışır ve sanayi ürünlerinin 1/3�ü bu bölgeden karşılanır. Ulaşımını kolay olması, hammadde teminin kolay olması, Hinterlandının geniş olması, işgücünün fazla olması, tüketici nüfusunun fazla olması ve pazarlama kolaylığı gibi sebeplerle sanayisi gelişmiştir. Enerji üretimi en az olan bölge olmasına rağmen enerji tüketiminde ilk sıradadır. Türkiye�nin en büyük sanayi kuşağı olan İstanbul-Kocaeli-Adapazarı bu bölgede yer alır. Bursa başka bir sanayi ilidir. İstanbul en işlek ve gelişmiş limanımız olarak en büyük ithalat limanımızdır.



İzmit�te İpraş Petrol Rafinerimiz bulunmaktadır. Ambarlı-İstanbul�da Doğalgaz ve Fuel Oil, Bursa ve Hamitabat�ta Doğalgaz, Kırklareli ve Orhaneli�nde termik santraller vardır.



Bursa�da dokumacılık, otomotiv ve konserve sanayisi vardır. İzmit�te ise kağıt, petro-kimya ve İpraş Rafinerisi vardır.



NÜFUS VE YERLEŞME:



2000 Sayımına göre bölgenin nüfusu 17.3 Milyondur .Nüfus yoğunluğu Km2�ye 258 kişidir. Bu Türkiye ortalamasının çok üstündedir (Türkiye ortalaması 83 kişidir.) Kentsel nüfusu en fazla olan bölgemizdir. Halkın % 79�u kentlerde yaşar. Nüfusu çok fazla olduğu için diğer bölgelerden ürün alır. Nüfus Çatalca-Kocaeli yarımadasına yoğunlaşmıştır. İstanbul en kalabalık ilidir. İzmit, Adapazarı ve Bursa diğer büyük illeridir. Nüfus artış hızı %o 27�dir (Türkiye %o 18.34). Nüfus ve nüfus yoğunluğunda 1. sıradadır.



TURİZM:



Turizm geliri en fazla olan bölgemizdir. Bölgede başta İstanbul, Bursa ve Edirne olmak üzere Osmanlı eserleri çoktur. Bursa�da kaplıcalar bulunmaktadır. Balıkesir�de Kuş Cenneti bulunmaktadır. Bursa-Uludağ önemli bir kış turizm merkezimizdir. Bölgede bulunan adalar ve kıyılar turist çeken diğer yerlerdir. İstanbul bütün yıl fuar ve kongreler sayesinde önemli sayıda turist çekmektedir.



TARİHİ ÖNEMİ:



Bilecik, Bursa, Edirne ve İstanbul illerinin Osmanlı Tarihinde önemli yerleri vardır. Bu kentler bu devletin başkentliğini yapmıştır. Çanakkale�de 1915te Çanakkale Savaşına sahne olmuş bir kentimizdir.



BÖLGE HAKKINDA NOTLAR:



Ø Yüzölçümüne göre 6. Sıradadır.



Ø Ortalama yükseltisi en az bölgedir.



Ø Nüfus ve nüfus yoğunluğu en fazla olan bölgedir.



Ø En fazla iç göç alan bölgedir.



Ø Sanayisi en gelişmiş ve sanayi nüfusu en fazla bölgedir.



Ø İşçi nüfusu en fazla bölgedir.



Ø Alanına oranla ekili-dikili alanı en fazla bölgedir.



Ø İki kıtada toprağı olup iki çok önemli boğaza sahiptir.



Ø Orman bakımından %19 ile 3. Sıradadır.



Ø Yünlü ve ipekli dokumada ilk sırada yer alan bölgedir.



Ø Boğazlar ria kıyı tipidir.



Ø İstanbul en büyük ithalat limanımızdır.



Ø En çok vergi veren bölgemizdir.



Ø Bor üretiminde Türkiye�de ve Dünyada ilk sıradadır.



Ø Alanına oranla tarım arazisi en fazla bölgedir.



Ø Ekonomimize katkısı daha çok sanayi alanındadır.



Ø Hizmet sektörünün en fazla olduğu bölgedir.



Ø Çayır ve otlakları en az bölgedir. (Alanının 1/10�undan az)



Ø Ürün vermeyen toprakları en az bölgedir.



Ø Enerji üretimi en az ama tüketimi en fazla bölgedir.



Ø Turizm gelirleri en fazla olan bölgedir.



Ø Şeftali, Ayçiçeği, Pirinç ve Kestane üretiminde ilk sıradadır.



Ø Madenler bakımından en zengin ili Balıkesir�dir.



Ø Kağıt sanayisinin en fazla olduğu bölgedir.



Ø Ortalama sıcaklık 14-16 derece, yağış 600-900 mm�dir.



Ø En fazla yağışı kışın, en azı yazın alır. Yazın Karadeniz ikliminin etkisiyle yağış alır.



Ø Okur yazar oranı en fazla bölgedir.



Ø Ekonomimize katkısı sanayi ve ticaret alanındadır.



Ø Şehirleri: Edirne, Kırklareli, Tekirdağ, İstanbul, Yalova, Kocaeli, Adapazarı, Bursa, Çanakkale, Balıkesir ve Bilecik�tir.

BÖLGELER COĞRAFYASI


KARADENİZ BÖLGESİ

1- Türkiye’nin kuzeyinde yer alır.
2- Yüzölçümü bakımından üçüncü büyük bölgemizdir.
3- Batı Karadeniz Bölümü, Orta Karadeniz Bölümü ve Doğu Karadeniz Bölümü olarak üç bölüme ayrılır.
4- Dağlar kıyıya paralel uzanır. Bu yüzden:
a- boyuna kıyılar görülür
b- kıyıda girinti-çıkıntı azdır
c- Sinop dışında doğal liman yoktur
d- Falezler geniş yer kaplar(dalga aşındırması sonucu oluşan şekiller)
e- Kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım zor yapılır.(Trabzon- Gümüşhane arasında ZİGANA, Bayburt- Erzurum arasında KOP geçidi bulunur.
f- Kıyı ile iç kesimler arasında iklim ve bitki örtüsü değişiktir. Kıyılarda Karadeniz iklimi, iç kesimlerde karasal iklim görülür.Ormanların en fazla olduğu bölgemizdir.
g- Kıyılarda yamaç yağışı(orografik yağış) görülür. Bu alanlar ormanlarla kaplıdır.
5- Bölgenin en sade bölümü Orta Karadeniz,en dağlık bölümü Doğu Karadeniz’dir.
6- Yeryüzü şekillerinin dağlık olmasından dolayı: kıyı kesimlerde dağınık yerleşme görülür, tarımda makine kullanımı azdır,heyelan olaylarına sıklıkla rastlanır.
7- Ülkemizde yağış ve akarsu rejimi düzenli olan tek bölgemizdir.
8- Balıkçılıkta Türkiye de ilk sıradadır.
9- Çay, fındık,keten kenevir üretiminde Türkiye de ilk sıradadır.
10- Taşkömürü yataklarına sahip tek bölgemizdir.(Zonguldak)
11- Bakır üretiminde Türkiye de ilk sırdadır.(Murgul-Artvin)
12- Nem miktarının en fazla, yıllık sıcaklık farkının en az olduğu bölgemizdir.
13- Sakarya, Bartın Çayı, Kızılırmak, Yeşilırmak ,Çoruh önemli akarsularıdır.
14- Bolu, Ilgaz ,Köroğlu,Küre -Canik- Giresun,Çimen;Kop,Mescit,Yalnızçam,Rize(Kaçkar tepesi 3937m)önemli yükseltileridir.

MARMARA BÖLGESİ

1- Türkiye’nin kuzeybatısında yer alır
2- Yüz ölçümü bakımından ikinci küçük bölgemizdir
3- Ergene Bölümü, Yıldız Dağları Bölümü, Çatalca-Kocaeli Bölümü,Güney Marmara Bölümü olarak dört bölüme ayrılır.
4- İklim ve bitki örtüsü çeşitliliği en fazla olan bölgemizdir.
5- Ortalama yükseltinin en az olduğu bölgemizdir.(ulaşım ağı gelişmiştir,hidroelektrik potansiyeli azdır)
6- Ayçiçeği ve pirinç üretiminde ilk sıradadır.
7- Kümes hayvancılığı ipek böcekçiliği ve ahır hayvancılığında ilk sıradadır.
8- Turizmin ,sanayinin, nüfus yoğunluğunun en fazla olduğu bölgemizdir.
9- Bor mineralinin en fazla çıkarıldığı bölgemizdir.(Susurluk)
10- Doğalgaz üretiminde ilk sıradadır.(Hamitabat)
11- Volfram madeni yalnızca bu bölgede bulunur.(Uludağ)
12- Susurluk,Gönen, Kocaçay,Sakarya,Ergene,Meriç önemli akarsularıdır.


EGE BÖLGESİ

1- Yüz ölçümü bakımından Türkiye’nin üçüncü küçük bölgesidir.
2- Asıl Ege Bölümü, İç Batı Anadolu Bölümü olarak iki bölüme ayrılır.
3- Dağlar kıyıya dik uzanır.buna bağlı olarak :
a- Kıyı ile iç kesimler arasında ulaşım kolaydır.
b- Deniz etkisi iç kesimlere sokulabilir.
c- Enine kıyı tipi görülür.
d- Koy,körfez, liman fazladır.
4- Girinti-çıkıntı dahil, en uzun kıyı şeridine sahip bölgemizdir.
5- Kıyı kesimlerde Akdeniz iklimi,iç kesimlerde Karasal iklim görülür.
6- Zeytin,üzüm,haşhaş,tütün,incir üretiminde Türkiye de ilk sıradadır.(ZÜHTİ)
7- Linyit üretiminde Türkiye de ilk sıradadır. Buna bağlı olarak termik santrallerin en fazla olduğu bölgemizdir.
8- Jeotermal enerji üretiminde ilk sıradadır.
9- Bal üretiminde ilk sıradadır.(Muğla )
10- İzmir en önemli ihraç limanımızdır.
11- Bakırçay , Gediz , Büyük Menderes, Küçük Menderes önemli akarsularıdır.


AKDENİZ BÖLGESİ

1- Türkiye’nin dördüncü büyük bölgesidir.
2- Adana Bölümü ve Antalya Bölümü olarak iki bölüme ayrılır.
3- Orta ve Batı Toroslar kıyıya paralel uzanarak, kıyı ile iç kesimler arasında ulaşımı zorlaştırırlar. Ulaşım bazı geçitlerden sağlanır:

GEÇİDİN ADI DAĞIN ADI BAĞLANDIĞI YER
Belen Geçidi Nur Dağları Adana Bölümü’nü Güneydoğu Anadoluya
Gülek Boğazı Bolkar Dağları Çukurova’yı, İç Anadolu’ya
Çubuk Boğazı Batı Toroslar Antalya’yı Göller Yöresine
Sertavul Geçidi Orta Toroslar Silifke’yi, İç Anadolu’ya

4- Akdeniz Bölgesi’nin kıyı kesimlerinde Akdeniz İklimi,iç kesimlerinde Karasal iklim hüküm sürer.
5- Bölgede kalkerler(kireç taşları) geniş yer tutar.
6- Nüfusun geneli Adana Bölümünde yoğunlaşmıştır.
7- Antalya bölümünde Göller yöresi(Beyşehir ,Eğiridir, Burdur, Acıgöl, Salda,Yarışlı)bulunur.
8- Güneşli gün sayısının ,yıllık sıcaklık ortalamasının en yüksek olduğu bölgemizdir.
9- Muz,turunçgiller,gül,soya fasulyesi,yer fıstığı,anason,Mısır üretiminde Türkiye de ilk sıradadır.
10- Bir yılda en çok hasat (ürün alma) bu bölgede yapılır.(4-5 kez)
11- Seracılığın en fazla yapıldığı bölgemizdir.
12- Kıl keçisi en çok bu bölgede yetişir.
13- Asi, Seyhan ,Ceyhan ,Göksu,Aksu,Manavgat ve Dalaman Çayı önemli akarsularıdır.
14- Seyhan ve Ceyhan nehirlerinin taşıdığı alüvyonlarla oluşan Çukurova Adana Bölümünde yer alır.


GÜNEYDOĞU ANADOLU BÖLGESİ

1- Yüz ölçümü bakımından Türkiye nin en küçük bölgesidir.
2- Orta Fırat Bölümü ve Dicle Bölümü olarak iki bölüme ayrılır.
3- Platolar geniş yer kaplar.(Gaziantep ve Şanlıurfa platosu)
4- En yüksek dağı sönmüş volkanik dağ olan Karacadağ’dır.
5- Orta Fırat Bölümünde genellikle Akdeniz İklimi hakimdir.Dicle bölümünde Karasal iklim hakimdir.
6- Marmara ve İç Anadolu Bölgelerinden fazla yağış almasına rağmen,sıcaklığa bağlı olarak buharlaşma fazla olduğu için kuraklık fazladır.
7- Doğal göl bulunmaz.
8- En az orman bu bölgededir.
9- Kırmızı mercimek, antep fıstığı ve pamuk üretiminde Türkiye’de ilk sıradadır.
10- En çok petrol üretilen bölgemizdir.(Batman yakınlarındaki Raman,Garzan Kurtalan ve Adıyaman da petrol çıkartılır.
11- Nüfusu en az olan bölgemizdir.Yüz ölçümü küçük olduğundan dolayı nüfus yoğunluğu (Km²ye 88 kişi)fazladır.
12- Fırat ve Dicle önemli akarsularıdır.


DOĞU ANADOLU BÖLGESİ

1- Yüz ölçümü bakımından en büyük bölgemizdir.
2- Yukarı Fırat Bölümü,Erzurum-Kars Bölümü,Yukarı Murat-Van bölümü ve Hakkari Bölümü olarak dört bölme ayrılır.
3- Türkiye’nin en yüksek,en dağlık ve en engebeli bölgesidir.
4- Yıllık sıcaklık ortalamasının en düşük olduğu bölgemizdir.
5- Kışların en uzun ,yazların en kısa geçtiği bölgemizdir.
6- Nüfus yoğunluğu en az olan bölgemizdir.
7- Büyükbaş hayvancılığın en fazla geliştiği bölgemizdir.
8- Kayısı ve ceviz üretiminde Türkiye de ilk sıradadır.
9- Yer altı kaynakları bakımından en zengin ve çeşitli bölgemizdir.
10- Sanayileşmenin en az olduğu bölgemizdir. Çok göç verir.
11- Karasu ,Aras,Kura, Fırat,Murat,Büyük Zap ve Botan önemli akarsularıdır.
12- Ağrı (5137 m) Munzur,Palandöken,Nemrut,Buzul önemli yükseltileridir.
13- Van ,Hazar,Çıldır önemli gölleridir.
14- Linyit(Afşin,Elbistan,Erzurum,Şırnak),demir(Divriği,Hekimhan),Krom(Gul eman),asfaltit(Şırnak)çıkartılan madenlerdendir.


İÇ ANADOLU BÖLGESİ

1- Yüz ölçümü bakımından Türkiye’nin ikinci büyük bölgesidir.
2- Konya Bölümü,Yukarı Sakarya bölümü,Orta Kızılırmak bölümü,Yukarı Kızılırmak Bölümü olarak dört bölüme ayrılır.
3- Karasal iklim görülür.
4- Türkiye’nin en az yağış alan yeri bu bölgededir(Tuz Gölü ve çevresi)
5- Plato ve ovaların en geniş yer kapladığı bölgemizdir.(Konya ,Eskişehir ,Ankara ,Kayseri ovaları, Obruk,Cihanbeyli,Haymana,Yazılıkaya,Bozok,Uzunyayla platoları.)
6- Nadas alanlarının en fazla olduğu bölgemizdir.
7- Buğday ,arpa,şekerpancarı,patates,elma, yeşil mercimek üretiminde ilk sıradadır.
8- Türkiye’nin tahıl ambarıdır.
9- Karadağ ,Karacadağ,Sündiken,Elmadağ,Erciyes, Hasan,Melendiz,Çamlıbel,Hınzır,Tecer,Yıldız önemli dağlardır.
10- Linyit (Çayırhan, Divriği),lületaşı,bor,krom(Eskişehir),civa(Niğde),jips(Çankırı),çinko ve demiz(Kayseri) önemli yer altı kaynaklarıdır.

YER YUVARLAĞI VE EVREN

Bütün gök cisimlerinin içinde yer aldığı sınırsız boşluğa evren denir. Genişliği belli olmayan evrende değişik grupta ve özellikte gök cisimleri bulunmaktadır. Bunların özelliklerine göre çeşitli adlar verilmektedir.

Evren : İçinde milyarlarca gökcisminin bulunduğu sonsuzluk ve onun içindeki varlıklar bütünüdür. Evren içerisindeki cisimlerin başlıcaları şunlardır.
Yıldız : Isı ve ışık yayan gök cisimlerine denir. Örnek: Güneş
Gezegen : Yıldızlardan aldığı ısı ve ışık yansıtan gök cisimleridir. Örnek: Dünya
Uydu : Gezegenlerden küçük, bağlı olduğu gezegenlerin etrafında dönen gök cisimleridir. Örnek: Ay
Nebula : Evrendeki kızgın gaz ve toz bulutlarıdır. Örnek: Andromeda.
Meteor : Atmosfere girince ateş külçesi durumuna dönüşen Evrendeki başıboş dolaşan kayaçlardır.
Galaksi :Evrenin sonsuz boşluğunda bulunan sayısız gök cisimlerinin oluşturduğu kümelere galaksi denir. Dünyamızın içinde bulunduğu yıldız sistemi yani Güneş sistemi, Samanyolu galaksinde yer alır.
Yıldız Sistemi : Bir yıldız ve onun çekim gücünün etkisi altındaki gezegenler ve diğer gökcisimlerinden oluşan sistemlerdir. Örnek: Güneş sistemi.
Güneş : Kızgın gazlardan oluşmuştur. Çevresine ısı ve ışık yayan gök cismidir. Yapısının %99 hidrojen ve helyum gazlarından oluşur. Yarıçapı 700.000 km. dır. Yüzeyinde sıcaklık 6000 oC Yer yuvarlağından 333.000 kat büyüktür. Dünyamıza ortalama 149.000.000 km. uzaklıktadır.

GÜNEŞ SİSTEMİ

Güneş ve onun çekim etkisi altında bulunan gök cisimlerinin oluşturduğunu topluluğa denir. Güneş’in çekim gücü etki-sindeki 9 gezegen, uyduları ve diğer gökcisimlerinin oluşturduğu bir sistemdir. Güneş sisteminde yer alan gezegenlerin uzaklık ve büyüklük sıralanışı şöyledir.

Güneş sistemi tümüyle aynı yönde dönen bir disk biçiminde Samanyolu Galaksi’ si içinde hareket eder.

Güneş sisteminde bulunan gezegenlerin özellikleri şunlardır:

1- Bütün gezegenler Güneş etrafında, basıklığı az elipsler biçimindeki yörüngeleri izleyerek dolaşır.
2- Yörüngedeki dönüş hızları birbirinden farklıdır. En yakın Merkür dolaşımını 88 günde, en uzak Plüton ise 248 yılda tamamlar.
3- En büyük gezegen Jüpiter’dir. Merkür, Venüs, Mars ve Plüton Dünya’ dan küçük gezegenlerdir.
4- En fazla uydusu olan gezegen Jüpiter’dir.12 uydusu vardır.
5- Merkür ve Venüs gezegenlerinin uyduları yoktur.

YERİN ŞEKLİ VE BOYUTLARI

Güneş Sistemindeki gezegenlerden biri olan dünya Güneşe olan uzaklık bakımından üçüncü sırada yer alır.
Dünyamız ekvatorda şişkin kutuplarda basıktır. Dünyanın bu özel şekline GEOİD denir. Dünyanın bu şekli kazanmasında kendi ekseni etrafındaki dönüşü neden olmuştur.

BOYUTLARI

- Yüzölçümü: 510 milyon km2 'dir.
- Ekvator yarıçapı: 6378 km.
- Kutup yarıçapı: 6357 km.
- Ekvator çevresi: 40076 km.
- Hacmi: 1.083 milyon km3
- Basıklık oranı: 1:297
- Kutuplar çevresi:40.009 km dır.


Dünyanın Şeklinin Sonuçları

1- Ekvatordan kutuplara doğru sıcaklığın azalması,
2- Güneş ışınlarının düşme açısının, ekvatordan kutuplara doğru küçülmesi,
3- Paralel dairelerinin kutuplara doğru küçülmesi
4- Ekvatordan kutuplara doğru yerçekiminin artması,
5- Ekvatordan kutuplara doğru cisimlerin ağırlıklarının artması,
6- Ekvator çemberinin, meridyenlerden ve paralellerden daha uzun olması,
7- Ekvatordan kutuplara doğru, dünyanın ekseni çevresindeki dönüş hızının (çizgisel hızın) azalması,
8- Yerden yükseldikçe görüş açısının genişlemesi,
9- Dünya üzerindeki bir noktadan hareket eden bir kişinin hep aynı yönde giderek, hareket noktasına ulaşması,
10- İki meridyen arasındaki uzaklığın ekvatordan kutuplara doğru azalması,
11- Dünyanın bir yarısında gündüz, diğer yarısında gece yaşanması,
12- Termik basınç kuşaklarının oluşması,

13- Dünya üzerinde kuzey kutbundan ekvatora doğru gittikçe kutup yıldızının görünüm açısının düzenli olarak küçülmesi
14- Ay tutulduğu zaman, yerin Ay üzerine düşen gölgesinin daire şeklinde olması.

BAŞLICA KIYI TİPLERİ
a) Fiyortlar : Buzul aşınımı ile oluşmuş vadileri sular altında kalmasıyla meydana gelmişlerdir. En güzel örnekleri Norveç ve İskoçya kıyılarıdır. Ülkemizde bu kıyı tipi görülmez.
b) Skyer Tipi Kıyılar : Buzulların etkisi ile oluşan moren yığınlarının ve buzulların aşındırdığı tepeciklerin sular altında kalmasıyla, yüzlerce adacıktan oluşam kıyılara Skyer Kıyılar denir. Norveç ve Güney Şili kıyıları böyledir.
c) Ria Tipi Kıyılar : Platoları yaran derin vadilerin sular altında kalmasıyla oluşan kıyılardır. G.B.İrlanda ve K.B.İspanya 'da görülür. Ülkemizde Güney Ege kıyıları, İstanbul ve Çanakkale Boğazları ile Haliç bu tip kıyılardandır.
d) Liman Tipi Kıyılar : Yüksekliği az olan kıyılardaki derin ve geniş vadilerin sular altında kalmasıyla oluşur. Derinliğin azlığına bağlı olarak kıyı setleriyle oluşmuş doğal limanlarla dolu bir kıyı özelliği gösterir. En güzel örneği Ukrayna'nın Karadeniz kıyılarıdır. (Odesa Limanı) Ülkemizde B. ve K.Çekmece Kıyıları örnek olabilir.







e) Dalmaçya Kıyıları : Denize paralel uzanan dağların arasındaki vadilerin sular altında kalmasıyla oluşurlar. Bu kıyılara Adriyatik Denizi'nde (Dalmaçya Bölgesi) ve ülkemizde Antalya'da (Kaş İlçesi) rastlanır.
f) Haliç Tipi Kıyılar : Gel-git genliğinin (yüksekliğinin) fazla olduğu kıyılarda okyanus sularının akarsu ağızlarından iç kısımlara kadar girerek akarsuyun ağızlarını aşınırması ve genişletmesiyle oluşan kıyılardır. Bu kıyılar önemli limanları barındırır. Ülkemizde gel-git genliği az olduğundan haliç görülmez.
g) Enine Tipi Kıyılar : Dağların denize dik uzandığı girinti-çıkıntının çok olduğu koylarla ve doğal limanlarla dolu kıyılardır. Ülkemizin Ege Kıyıları böyledir.
h) Boyuna Tipi Kıyılar : Dağların denize paralel uzandığı girinti ve çıkıntısı olmayan yada çok az olan kıyılardır. Akdeniz ve Karadeniz kıyılarımız böyledir.
i) Mercan Kıyıları : Deniz suyunun 20 C°' nin altına düşmediği sığ kıyılarda yağşayan mercanların üstüste birikerek (Resif) oluşturdukarı kıyılardır.









KIYI TİPLERİ
Kıyıların Şekillenmesinde Etkili Faktörler:
1. Dalgalar
2. Akıntılar
3. Gel-git
4. Akarsular
5. Buzullar
6. İç kuvvetler
7. Kıyıdaki dağların uzanış biçimi
8. Canlılar (Mercanlar) (en az etkili)
9. Rüzgarlar (Dolaylı etkiye sahip)

KIYI TİPLERİ
1. ENİNE KIYILAR: Dağların kıyıya dik uzandığı yerlerde görülür. Ör: Ege Bölgesi Kıyıları (Edremit-Kuşadası arası). Bu kıyılarda; girinti-çıkıntı fazladır. Kıta sahanlığı geniştir. İç kesimlere ulaşım kolaydır. Limanların Hinterlandı geniştir. Deniz etkisi iç kesimlere kadar sokulabilir.

2. BOYUNA KIYILAR: Dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde görülür. Ör:Karadeniz ve Akdeniz Kıyıları. Bu kıyılarda; girinti-çıkıntı azdır. Doğal limanlar azdır ve hinterlandları dardır. İç kesimlere ulaşım zordur. Dalga aşındırması ile falez oluşumu fazladır. Kıyı ile iç kesim arasında iklim, bitki örtüsü, ekonomik faaliyetlerde farklılık fazladır.
3. RİA TİPİ KIYILAR: Akarsu vadilerinin deniz suları altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir. Ör: İstanbul-Çanakkale Boğazları, Haliç ve G.Batı Anadolu Kıyılarıdır.

4. DALMAÇYA KIYI TİPİ: Kıyıya paralel uzanmış dağların çukur kısımlarının deniz suları altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir. Dağların yüksek kısımları kıyıda adaları oluşturur. Ör:Adriyatik denizinde Dalmaçya kıyıları (eski Yugoslavya kıyıları). Yurdumuzda Antalya- Kaş kıyıları buna örnektir.

5. LİMANLI KIYILAR: Geniş tabanlı vadilerin veya koy-körfezlerin deniz suları altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir. Ör:Karadeniz�in kuzeyindeki kıyılar (odessa, Dinyeper, ) buna örnektir. Yurdumuzda ise B. ve K. Çekmece kıyıları böyle kıyılardandır.
6. HALİÇ (ESTUAR) TİPİ KIYILAR: Gel-git olayının etkisiyle akarsu ağızlarında oluşan kıyılardır. Kuzeybatı Avrupa kıyılarındaki önemli limanlar buna örnektir. Yurdumuzda yoktur.

7. FİYORT TİPİ KIYILAR: Buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşan kıyılardır. Bu kıyılara en iyi örnek İskandinav Yarımadasındaki kıyılar gösterilebilir. Eğer kıyıda adalar var ise ve kıyının girintisi- çıkıntısı fazla ise bu tür kıyılara skyer tipi kıyılar denir. Ör:Norveç kıyıları

8. RESİF KIYILARI: Mercan iskeletlerinin üst üste birikmesiyle oluşan kıyı tipidir. Ör:Mercan adaları kıyıları (Avustralya Kıtasının doğusunda).




KIYI TİPLERİ
1. ENiNE KIYILAR: Dağların kıyıya dik uzandığı yerlerde görülür. Ör: Ege Bölgesi
Kıyıları (Edremit-Kuşadası arası). Bu kıyılarda; girinti-çıkıntı fazladır. Kıta
sahanlığı geniştir. İç kesimlere ulaşım kolaydır. Limanların Hinterlandı geniştir. Deniz
etkisi iç kesimlere kadar sokulabilir.

2. BOYUNA KIYILAR: Dağların kıyıya paralel uzandığı yerlerde görülür. Ör:Karadeniz ve
Akdeniz Kıyıları. Bu kıyılarda; girinti-çıkıntı azdır. Doğal limanlar azdır ve hinterlandları
dardır. İç kesimlere ulaşım zordur. Dalga aşındırması ile falez oluşumu fazladır. Kıyı ile iç
kesim arasında iklim, bitki örtüsü, ekonomik faaliyetlerde farklılık fazladır.
3. RİA TİPİ KIYILAR: Akarsu vadilerinin deniz suları altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir.
Ör: İstanbul-Çanakkale Boğazları, Haliç ve G.Batı Anadolu Kıyılarıdır.

4. DALMAÇYA KIYI TİPİ: Kıyıya paralel uzanmış dağların çukur kısımlarının deniz suları
altında kalmasıyla oluşan kıyı tipidir. Dağların yüksek kısımları kıyıda adaları oluşturur.
Ör:Adriyatik denizinde Dalmaçya kıyıları (eski Yugoslavya kıyıları). Yurdumuzda
Antalya- Kaş kıyıları buna örnektir.

5. LİMANLI KIYILAR: Geniş tabanlı vadilerin veya koy-körfezlerin deniz suları altında
kalmasıyla oluşan kıyı tipidir. Ör:Karadeniz�in kuzeyindeki kıyılar (Odessa, Dinyeper, ) buna
örnektir. Yurdumuzda ise B. ve K. Çekmece kıyıları böyle kıyılardandır.
6. HALİÇ (ESTUAR) TİPİ KIYILAR: Gel-git olayının etkisiyle akarsu ağızlarında oluşan
kıyılardır. Kuzeybatı Avrupa kıyılarındaki önemli limanlar buna örnektir. Yurdumuzda
yoktur.

7. FİYORT TİPİ KIYILAR: Buzul vadilerinin sular altında kalmasıyla oluşan kıyılardır. Bu
kıyılara en iyi örnek İskandinav Yarımadasındaki kıyılar gösterilebilir. Eğer kıyıda adalar
var ve kıyının girintisi- çıkıntısı fazla ise bu tür kıyılara Skyer tipi kıyılar denir.Ör:Norveç
kıyıları

8. RESİF KIYILARI: Mercan iskeletlerinin üst üste birikmesiyle oluşan kıyı tipidir.
Ör:Mercan adaları kıyıları (Avustralya Kıtasının doğusunda).

AVRUPANIN COĞRAFİ KONUMU

Avrasya olarak bilinen eski dünya kıtasının batısındaki büyük yarımada olan Avrupa, Sami dillerde Erep (yahut Irib)=Güneşin Battığı taraf anlamına gelir. Fenikelilerden Yunanlılara geçen bu ad, Yunanca'da Europa olmuş ve Ege denizine göre batıda bulunan ülkelere bu ad verilmiştir.



Kapladığı alan yönünden Okyanusya'dan sonra en küçük 2. kıta olan Avrupa; batıda Atlas Okyanusu, kuzeyde Kuzey Buz denizi ve Atlas Okyanusu, güneyde Akdeniz ve doğuda Asya kıtası ile çevrilidir. Avrupa kıtası güneyde Afrika kıtasına oldukça yaklaşır (Cebelitarık boğazı 14 km). Güneydoğuda ise Asya ile hemen hemen bitişir (İstanbul boğazı 0,7 km., Çanakkale boğazı 1,3 km.).



Avrupa'nın doğuda kesin bir sınırı bulunmamakla beraber, kuzeyden güneye Ural dağları, Ural nehri, Maniç çukuru, Karadeniz, İstanbul ve Çanakkale Boğazları ile Ege Denizinden geçecek hattı sınır kabul edebilir.



Avrupa'nın yüzölçümü 10.523.000 km2 dir. Bu ise yeryüzünün %5'i, karaların % 15'i Avrasya�nın 1/5'i demektir.



Avrupa, yaklaşık olarak harita üzerinde 35 ile 70 kuzey paralel daireleri ile 10 ile 60 doğu meridyenlerinin çerçevelediği bir üçgene benzer. Kıtada 0-4 saat dilimleri yer alır.



Avrupa'nın uç noktaları ise; kuzeyde Kuzey burnu (71° 10' kuzey enlemi), güneyde Mora'nın Matapan burnu (36° 23' kuzey enlemi), Batıda Rocca (Portekiz) burnu (9° 29' batı boylamı), doğuda Ural dağları (60° doğu boylama)'dır. Rocca burnu ile Ural dağları arasındaki uzunluk 5500 km, Kuzey burnu ile Matapan burnu arasındaki genişlik 3800 km'dir.



Öteden beri büyük krallık ve imparatorluklara beşiklik yapmış bu kıta, sanayi devriminden sonra da, gelişmişliğini korumuş ve diğer tüm kıtalara göre sanayileşmesini kısa sürede tamamlamıştır.



Avrupa'nın önemi, konumu, yüz ölçümü, doğal kaynakları, nüfusu ve fiziki özelliklerinden değil, sahip olduğu insan kaynağı ve onun niteliklerinden ileri gelmektedir. İyi eğitilmiş insanlardan oluşan nüfus, bilim ve teknolojide göstermiş olduğu ilerlemeler sayesinde, ekonomik yönden de gelişmiş ve yüksek bir hayat standardına ulaşmıştır. Doğal kaynakları az olan Avrupa, bu gelişmesini tamamen insan kaynağının yüksek niteliklerine borçludur. Günümüzde dünyanın en büyük güç odağı olan ABD'nin halkı da çok büyük oranda Avrupa kökenlidir. Ayrıca bilimsel ve teknolojik gelişmelerin kilometre taşları olan önemli buluşların çoğu da Avrupalılar tarafından gerçekleştirilmiştir. Avrupa ülkelerinin her yönden birleşmesini amaçlayan ve bu yolda önemli aşamalar gerçekleştiren Avrupa Birliği, Avrupa'nın dünyadaki gücünü ve önemini daha da artırmaktadır.



1990 yılına kadar Avrupa'da birbirinden farklı siyasal ve ekonomik sistemler ve bunların temsilcilerinden oluşan bloklar mevcuttu. Bunlardan biri, şimdi de mevcut olan çok partili demokratik sistemi ve serbest pazar ekonomisini uygulayan Batı Bloku diğeri ise tek partili sosyalist siyasal sistemle sıkı bir devletçi ekonomiyi uygulayan Doğu Bloku'ydu. Ancak Doğu Bloku'nun lideri olan SSCB'nin ekonomik ve siyasal sisteminin iflas etmesiyle doğu bloku da çökmüştür. Eski Doğu Bloku ülkeleri, ekonomik ve siyasal sistem olarak Batı Blokuna yakınlaşma yolunda önemli adımlar atmışlardır. Çok partili demokratik sisteme ve serbest pazar ekonomisine geçiş yapmanın sancıları atlatılmak üzeredir. Avrupa Birliği'ne yapılan başvurular olumlu karşılanmış ve başvuran ülkeler ile AB arasında uyum çalışmaları sürdürülmektedir. Doğu Bloku'nun askeri örgütü olan COMECON da dağıtılmış ve eski doğu bloku ülkeleri, Batı Avrupa'nın askeri örgütü olan NATO'ya girmek için başvuruda bulunmuşlar ve bu konuda önemli gelişmeler sağlanmıştır. Böylece Avrupa'da 1990 öncesinin askeri, ekonomik ve siyasi kutuplaşması önemli ölçüde ortadan kalkmıştır.



Avrupa ülkeleri coğrafi konumları, yani bulundukları yer ve ekonomik gelişmişlik açıdan; Batı Avrupa ülkeleri, Kuzey Avrupa Ülkeleri (İskandinavya ve Baltık ülkeleri), Akdeniz ülkeleri, Orta Avrupa ülkeleri, Doğu Avrupa ülkeleri ve Balkan Ülkeleri gibi guruplara ayrılmaktadır.





Avrupa'nın genel coğrafî özelliklen maddeler halinde şöyledir;
1. Avrupa bir inkılaplar ülkesidir. Özellikle demokrasi, sanayi ve bilimsel açıdan dünyayı etkileyen inkılapları gerçekleştirmiştir.


2. Nüfus yoğunluğunun fazla olduğu bir kıtadır. Hayat seviyesi yüksektir. Nüfus artışı çok azdır. Hatta bazı ülkelerde nüfus azalması vardır.


3. Avrupa, dünyada ihracat ve ithalatta önde gelen kıtadır. Dünyada üretilen sanayi ürünlerinin üçte biri bu kıtaya aittir.


4. Sanayileşmiş ülkelerin toplandığı bir kıtadır. Birleşik Krallık (İngiltere), Fransa, İtalya ve Almanya sanayileşme açısından çok ileri durumdadır.


5. Çeşitli milletlere mensup insanların yaşadığı Avrupa'da 20'den fazla devlet vardır. Komşu ülkeler arasında dil ve ekonomik açıdan önemli farklar bulunur.

PARALEL (ENLEM)

Ekvator�a paralel olarak çizildiği varsayılan hayali çemberlere paralel denir.
Paralel çemberlerinin, Başlangıç paraleline (Ekvator) olan uzaklığının açı cinsinden değerine ise enlem denir. Enlem ve paralel birbirlerinin yerine kullanılırlar.

Paralellerin Özellikleri
� Ekvator�un 90 kuzeyinde, 90 da güneyinde olmak üzere, toplam 180 paralel bulunur.
� Başlangıç paraleli Ekvator�dur.
� En büyük paralel dairesi Ekvator�dur.
� Ekvator�dan kutuplara doğru gidildikçe paralellerin boyları kısalır. Buna karşılık paralel numaraları büyür.
� İki paralel arası uzaklığa bir enlem derecesi denir. Matematik konumu daha ayrıntılı olarak belirleyebilmek için, her paralel dairesi 60 dakikaya, her dakika 60 saniyeye bölünmüştür.
� 90° paralelleri nokta halindedir.
� Paraleller birbirleriyle kesişmezler, birleşmezler.
� Paraleller doğu - batı doğrultusunda uzanırlar.
� Ekvator ile dönenceler arasında kalan enlemlere alçak enlemler, dönenceler ile kutup daireleri arasında kalan enlemlere orta enlemler, kutup daireleri ile kutup noktaları arasında kalan enlemlere de yüksek enlemler denir.
� Ardışık iki paralel arası uzaklık yaklaşık olarak 111 km dir. Bu uzaklıktan yararlanarak kuzey güney doğrultusunda ve aynı meridyen üzerinde bulunan iki nokta arasındaki uzunluk hesaplanabilir.

Paraleller arası uzunluk işlemlerinde şu yol takip edilir:
� Aralarında uzaklığı sorulan noktalar arasındaki enlem farkı bulunur. İstenilen merkezlerin her ikisi de aynı yarım kürede ise, numarası büyük paralelden küçük paralel çıkarılır. Farklı yarım küredeler ise paraleller toplanır.
� Bulunan paralel farkı sabit uzaklık olan 111 ile çarpılır.

Enlemin Etkileri
Enlem; iklimi, güneş ışınlarının düşme açısını, sıcaklık dağılışını, denizlerin tuzluluk oranlarını, gece ile gündüz arasındaki zaman farkını, kalıcı kar sınırı yükseltisini, yerleşme ve tarım faaliyetlerinin sınırını, bitki örtüsü çeşitliliğini, toprak çeşidini, akarsu rejimlerini, tarım ürünleri çeşitliliğini, yerleşme biçimini, hayvanların dağılışını, vs. etkiler.

TÜRKİYEDEKİ BİTKİ TOPLULUKLARI Relikt (Kalıntı)
Bitki: 4.Zamandaki buzul devrinde yaşayabilen iklimlerin ısınmasıyla günümüzde dağların yüksek kesimlerindeki soğuk alanlarda yaşamını sürdüren eski devre ait bitkilerdir. Endemik Bitki: Ancak sıcak iklimlerde yetişen ama ülkemizde Torosların güneye bakan sıcak yamaçlarında yetişme ortamı bulabilen bitkiler. Geniş Yapraklılar: Kayın,Kestane,Meşe, Dişbudak,Ihlamur, Kavak İğne Yapraklılar: Ladin, Köknar, Sarıçam, Karaçam, Kızılçam A � ORMANLAR 1.Karadeniz Ormanları: Türkiye ormanlarının %25�idir. Nem ve Yağış fazla olduğundan çeşitlilik fazla ve bitki örtüsü gürdür. Bu ormanlar; � Doğudan Batıya � Alçaktan Yükseğe � Kuzeyden Güneye doğru yükselti ve yağışın değişmesine paralel olarak farklılaşır. 2.Batı Anadolu Ormanları: Çanakkale Boğazı ile Ege Kıyılarını kapsar. Kuzeyde Karadeniz ormanlarındaki benzerlik güneye doğru Akdeniz ormanlarına dönüşür. 2. Akdeniz Ormanları: Karedeniz ormanlarından farkı kuraklığa dayanıklı olmalarıdır. Kıyıda 1000 m.lere kadar çıkan Maki kuşağının sona erdiği yerde başlayan orman kuşağı Toros Dağları boyunca uzanır. Sadece kuraklığa dayanabilen iğne yapraklı orman kuşağı yer alır. Bu ormanlar Karadeniz ormanları kadar gür değildir. TÜRKİYEDEKİ BİTKİ TOPLULUKLARI Relikt (Kalıntı) Bitki: 4.Zamandaki buzul devrinde yaşayabilen iklimlerin ısınmasıyla günümüzde dağların yüksek kesimlerindeki soğuk alanlarda yaşamını sürdüren eski devre ait bitkilerdir. Endemik Bitki: Ancak sıcak iklimlerde yetişen ama ülkemizde Torosların güneye bakan sıcak yamaçlarında yetişme ortamı bulabilen bitkiler. Geniş Yapraklılar: Kayın,Kestane,Meşe, Dişbudak,Ihlamur, Kavak İğne Yapraklılar: Ladin, Köknar, Sarıçam, Karaçam, Kızılçam A � ORMANLAR 1.Karadeniz Ormanları: Türkiye ormanlarının %25�idir. Nem ve Yağış fazla olduğundan çeşitlilik fazla ve bitki örtüsü gürdür. Bu ormanlar; � Doğudan Batıya � Alçaktan Yükseğe � Kuzeyden Güneye doğru yükselti ve yağışın değişmesine paralel olarak farklılaşır. 2.Batı Anadolu Ormanları: Çanakkale Boğazı ile Ege Kıyılarını kapsar. Kuzeyde Karadeniz ormanlarındaki benzerlik güneye doğru Akdeniz ormanlarına dönüşür. 2. Akdeniz Ormanları: Karedeniz ormanlarından farkı kuraklığa dayanıklı olmalarıdır. Kıyıda 1000 m.lere kadar çıkan Maki kuşağının sona erdiği yerde başlayan orman kuşağı Toros Dağları boyunca uzanır. Sadece kuraklığa dayanabilen iğne yapraklı orman kuşağı yer alır. Bu ormanlar Karadeniz ormanları kadar gür değildir. 4. Doğu ve İç Anadolu Ormanları: İç kesimlerde sık olmamakla birlikte dağların yağış alan yüksek yerlerinde bulunurlar. Daha alçak yerlerde ise insanların tahribi sonucu yok edilmiş orman artıkları olan tek tük ağaçlar vardır. (Antropojen Bozkır) B � MAKİ Akdeniz iklimi etkisindeki kıyı bölgelerimizde insanların tahrip ettiği orman kuşağının yerinde oluşan bitki topluluğudur. Makiler çalı yada ağaççık olarak tanımlanır. Yüzlerce çeşidi vardır