A. Türklerin İslamiyet'i Kabulü ve İslam Devletindeki Hizmetleri
• Talas Savaşı ( 751 ) ( Araplar - Çinliler ) : Doğudan batıya ilerleyen Çinliler ile , Ön-Asya' dan doğuya ilerleyen Araplar, Talas ırmağı kıyılarında savaştılar. Bu savaşta, Orta Asya'nın Çin egemenliğine girmesini istemeyen, Karluk ve Yağma Türkleri, Arapların yanına geçmişler ve savaşı Arapların kazanmasını sağlamışlardır.
Önemi :
• Orta Asya'nın Çin egemenliğine girmesi engellenmiştir. ( Siyasi )
• Türkler, bu savaştan sonra guruplar halinde İslamiyet'i kabul etmeye başlamışlardır. ( Karluklar ) ( Dini )
• Esir alınan Çinlilerden kağıt yapım tekniği öğrenilmiştir. ( Kültürel )
Türklerin İslamiyet'i Kabul Etme Nedenleri :
• İslamiyetteki tek tanrı ( Allah ) inancı ile Gök Tanrı inancı arasında pek fark bulmamaları
• Türk toplumunda bulunan Ozan ve Kam'lar ile İslam Evliyaları ve Dervişlerinin birbirine benzerlik göstermesi
• Cihad fikriyle, fetih fikrinin birbiriyle bağdaşması
• İslamiyet'in öngördüğü doğruluk, dürüstlük,temizlik,konukseverlik gibi ahlak kurallarının, Türk ahlak anlayışına uygun olması
• Ahiret inancı ve Kurban Kesme benzerlikleri
• Bilimsel ve Ticari ilişkilerin etkileri.
Türklerin İslam Dünyasındaki Etkinlikleri ve Hizmetleri :
• Abbasiler döneminden başlayarak Türkler'in etkinlikleri artmıştır. Abbasilerde Türkleri devlet hizmetinde görevlendiren ilk halife "Mansur" dur.
• Harun Reşid döneminde Saray Muhafızları Türklerden oluşturulmuştur. Bizans sınır boylarında ( Uc ), Türklere görevler verilmiştir.
• Me'mun ve Mu'tasım dönemlerinde Türkler'in askeri etkinlikleri arttı. Mu'tasım döneminde Türkler için "Samerra" şehri kuruldu.
• Azerbaycan'da başlayan ve devleti ( Abbasileri ) tehdit eder hale gelen Babek isyanı, Mu'tasım döneminde Türkler tarafından bastırılmıştır.
• Büyük Selçuklular, Abbasi Halifesini Büveyhoğullarının baskısından kurtardılar.
• Batı'da Bizans ve Haçlılara karşı, doğuda Moğol tehlikesine karşı İslam dünyasını Türkler korumuşlardır.
• Değişik bölgelerde kurmuş oldukları devletler yoluyla İslamiyet'i batı ve doğu'da yaydılar.
• İslam uygarlığının gelişmesine büyük katkıda bulundular. ( Farabi, İbn-i Sina, Biruni, Harezmi, İbn-i Türk önemli Türk Bilim adamlarıdır.)
• Eğitim ve Öğretim Kurumları açısından İslam dünyasının gelişmesini sağladılar ( Nizamiye Medresesi )
• İslam Sanatına' da katkıda bulunmuşlardır.
Özetle :
• İslamiyet'i her türlü iç ve dış tehlikelerden korumuşlardır.
• İslamiyet ' in yayılmasına ve bir dünya dini olmasına katkıda bulunmuşlardır.
• İslam dünyasına önemli devlet, bilim ve sanat adamları kazandırmışlardır.
• İslam Kültürünü geliştirerek batıya tanıtmışlardır. ( Büyük Selçuklular - Osmanlılar)
• Bugün, İslam bilim ve kültürünü laik devlet yapısı içerisinde geliştirmektedirler. ( TC )
B. Türk-İslam Devletleri
1. TOLUNOĞULLARI ( 868 - 905 )
• Merkez : Fustat ( Mısır )
• Kurucu : Tolunoğlu Ahmet - ( Mısır Valisi )
• Önemi : Mısır 'da kurulan ilk Türk-İslam devletidir.
• İç karışıklıklar sonucu, Abbasiler son vermiştir.
2. İHŞİDİLER ( AKŞİTLER ) ( 935 - 969 )
• Merkez : Fustat ( Mısır )
• Kurucu : Muhammed bin Toğaç
• Önemi : Mısır 'da kurulan ikinci Türk-İslam devletidir.
• Fatımiler devleti son vermiştir.
Not : Tolunoğulları ve Akşitlerin yönetici ve orduları Türk, halkı ise Araplardan oluşmaktaydı. Bu nedenle uzun ömürlü olamamışlardır.
Yorum : Bir bölgede etkin ve uzun ömürlü olabilmek için sadece yönetim ve askeri güç yeterli olamamaktadır. Halkın desteği alınmalıdır.
3. KARAHANLILAR ( 840 - 1212 )
• Merkez : Balasagun
• Bilinen İlk Hükümdarları : Bilge Kül Kadır Han
• Önemi : İlk Türk - İslam devletidir.
• Karahanlılar devletini, Karluk - Yağma - Çiğil Türkleri kurmuştur.
• İslamiyet'i, Satuk Buğra Han zamanında kabul etmeye başladılar. İslamiyet'i kabul edince "Abdülkerim" ismini almıştır.
• Samanoğulları devletine son vererek Maveraünnehir bölgesine sahip oldular.
• Gazneliler devletiyle komşu olunca, onlarla mücadele etmeye başladılar. ( Sınırları genişletme mücadelesi)
• En parlak dönemlerini Yusuf Kadır Han zamanında yaşamışlardır.
• Yusuf Kadır Han'ın ölümünden sonra , taht kavgaları ve Gaznelilerle mücadele devleti yıpratmış, doğu ve batı olarak ikiye ayrılmışlardır. Doğunun merkezi Kaşgar, batının merkezi Semerkant olmuştur.
• Doğu Karahanlılara, Karahıtaylar ; Batı Karahanlılara Harzemşahlar son vermiştir.
Not: İslamiyet'i kabul etmelerine rağmen, öz kültürlerini korumuşlardır.
4. GAZNELİLER ( 963 - 1187 )
• Merkez : Gazne ( Doğu Afganistan )
• Kurucu : Alp Tigin
• Samanoğulları , Karahanlılar, Selçuklularla mücadele etmişlerdir.
• En parlak dönemlerini Sultan Mahmut zamanında yaşadılar. Sultan unvanını ilk kullanan hükümdar olan Gazneli Mahmut, Hindistan'a 17 sefer yapmış, kuzey bölümlerine İslamiyet'in girmesini sağlamıştır.
• Selçuklularla yaptıkları Nesa ( 1035 ), Serahs ( 1038 ), Dandanakan ( 1040 ) savaşlarını kaybettiler.
• Özellikle Dandanakan savaşından sonra zayıflamışlar ve yıkılış sürecine girmişlerdir.
• Gaznelilere, Afgan yerlilerinden olan " Gur " lar son vermiştir.
5. BÜYÜK SELÇUKLULAR VE BAĞLI DEVLETLER
Oğuzlar
• Türklerin en kalabalık ve tarihte en etkin rol oynayan koludur.
• Oğuzlara, Araplar Guz, Bizanslılar Uz, Ruslar Tork demişlerdir. Oğuzlara Müslüman olduktan sonra " Türkmen " ( Yörük ) denilmiştir.
• Oğuzlar, Bozoklar ( Sağ Kol ) ve Üçoklar ( Sol Kol ) olarak iki kola; Kollar ; Yıldızhan-Ayhan-Günhan ( Bozoklar), Denizhan-Dağhan-Gökhan ( Üçoklar ) olarak 6 soya; soylar 4' er boya ( toplam 24 boy ) ayrılmıştır.
BÜYÜK SELÇUKLU DEVLETİ ( 1038 - 1157 )
Önemleri :
• Adını Selçuk Bey'den almış, devleti Tuğrul ve Çağrı Bey' ler kurmuştur.
• İslamiyet'i dış saldırılara karşı korumuşlar, İslam ülkelerini bir yönetim altında birleştirmişlerdir.
• Anadolu'nun Türkleşme sürecini başlatmışlardır.
• Türk - İslam kültürünü sentezlemişlerdir. ( Birleştirmişler, harmanlamışlardır)
• İslam uygarlığını geliştirmiş ve yaymışlardır.
• XI. yy.da doğuda Seyhun Irmağı, batıda Akdeniz ve Marmara , güneyde Mısır ve Basra Körfezi ' ne kadar sınırlarını genişletmişlerdir.
Devletin Kuruluşu :
• Devlete ismini veren Selçuk Bey, Oğuzların Üçok kolunun Kınık boyundandır.
• Aşağı Seyhun ile Hazar denizi arasındaki geniş bozkırlarda yaşayan oğuzlar' da ordu komutanı ( Subaşı ) olarak görevli olan Selçuk Bey , Oğuz Yabgu'su ( Hükümdar ) ile anlaşmazlığa düşmüş ve çevresiyle birlikte Seyhun Irmağının aşağı ve doğusunda bulunan " Cent " şehrine yerleşmiştir. Oğuzlar devletine karşı, Samanoğulları' ndan yardım istemiş ve çevresiyle birlikte İslamiyet'i kabul etmiştir.
• Samanoğulları devletinin Karahanlı ve Gaznelilerle mücadelesi sonucu yıkılmasıyla, ve Selçuk Bey'in ölmesiyle dağılan oğuz boylarını Arslan Bey toparladı ise de, Gazneli Sultan Mahmut oğuzların kendisi için tehlikeli olduğunu anlamış ve Arslan bey ve ileri gelenleri tutuklatmıştır.
• Selçuk Bey 'in torunlarından Tuğrul ve Çağrı Bey kardeşler, Selçukluları yeniden toparlamayı ve devleti kurmayı başarmışlardır.
Tuğrul ve Çağrı Beyler Dönemi :
• Horasan bölgesi için, Gaznelilerle ; Nesa ( 1035 ) , Serahs ( 1038 ) , Dandanakan ( 1040 ) savaşlarını yapmışlardır.
• Tuğrul Bey, Nişabur'u Gaznelilerden alarak, kendisine merkez yapmış ve bağımsızlığını ilan etmiştir. ( 1038 )
• Dandanakan Savaşı ( 1040 ) ( Büyük Selçuklular - Gazneliler ) :
Nedeni : Gazneliler' in Selçuklu gücünü Horasan'dan atmak istemesi
Önemi ; Selçuklular , bu savaştan sonra sürekli gelişme aşamasına girerken, Gazneliler zayıflama ve yıkılış sürecine girmişlerdir.
• İran, Irak, Azerbaycan ele geçirilmiştir.
• Merkez Nişabur'dan Rey şehrine taşınmıştır.
• Oğuzların Anadolu'ya akınları Çağrı Bey'in keşif seferiyle başlar ( 1016 ). Anadolu' ya yapılan seferlerin artması üzerine, Pasinler savaşı yapılır.
• Pasinler Savaşı ( 1048 ) ( Büyük Selçuklular - Bizans + Gürcü Kuvvetleri ) :
Nedeni :
Selçuklular' ın Anadolu'ya yönelik akınlarının artması
Bizans'ın, Türklerin Anadolu'ya girme girişimlerini durdurmak istemesi
Bizans'ın Anadolu otoritesini koruma isteği
Önemi : Türkler'in Anadolu'nun fethi için Bizans'la yaptıkları ilk büyük savaş ve kazandıkları ilk büyük zaferdir.
Not : Anadolu'nun fethinde üç önemli savaş görülür ; Pasinler - Malazgirt - Miryokefalon
* Pasinler Savaşı, Bizans'ın Anadolu'daki otoritesini sarsmıştır.
• Abbasi Halifesinin, Şii Büveyhoğulları'nın baskısı üzerine Tuğrul Bey'den yardım istemesiyle, Tuğrul bey iki defa Bağdat seferi düzenlemiş, Büveyhoğullarına son vermiştir. Tuğrul Bey, Abbasi Halifesi tarafından doğu ve batının sultanı ilan edilmiştir.
Önemi : İslam dünyasının koruyuculuğu ve liderliği Selçuklulara geçmiştir.
• Tuğrul Bey döneminde ( 1040 - 1063 ), sınırların Ceyhun' dan Fırat'a kadar genişlediği ; devletin sağlam temeller üzerine oturtulduğu ; Anadolu yönünde gelişmelerin başladığı görülmektedir.
Alp Arslan Dönemi ( 1064 - 1072 )
• Azerbaycan, Kafkasya ve Türkistan seferlerine çıktı.
• Döneminde komutanları tarafından doğu Anadolu'ya seferler düzenlenmiştir.
• Fatımi devletine son vermek ve Mısır'ı fethetmek için, Mısır seferine çıkmışken Bizans İmparatorunun Doğu Anadolu'ya doğru sefere çıkması üzerine geri döndü.
• Malazgirt Savaşı ( 26 Ağustos 1071 ) ( Büyük Selçuklular - Bizans ) :
Nedeni :
• Selçuklular'ın, kendilerine gelen göç dalgalarını yerleştirecek alan için Anadolu'ya yönelmeleri, Anadolu'yu yurt edinme isteği
• Bizans'ın, Anadolu'dan Türkleri çıkarma isteği.
Sonuçları :
• Anadolu kapıları Türklere açıldı. Bu savaştan sonra Türkler, yoğun olarak Anadolu'ya göç etmeye başladılar.
• Anadolu Türk Tarihi başladı, Anadolu'da ilk Türk beylikleri kuruldu.
• Hristiyan Bizans'ın İslam dünyası üzerindeki baskısı sona erdi.
• Türklerin batıya ilerleyişleri üzerine Bizans'ın Papa'dan yardım isteği, Haçlı Seferlerine sebep olmuştur.
Önemi : Türk milletine yeni bir yurt, yeni bir gelecek, yeni bir tarih hazırlayan önemli bir zaferdir.
Melikşah Dönemi ( 1072 - 1092 )
• Büyük Selçukluların en geniş sınırlara ulaştığı, kültür ve uygarlık alanında en parlak düzeye ulaştığı dönemdir.
• Amcası Kavurd' un Sultanlığını tanımaması üzerine, mücadele etmiş ve onu öldürtmüştür.
• Karahanlı ve Gaznelilere egemenliğini kabul ettirdi.
• Kutalmışoğlu Süleyman Şah, Tutak ve Artuk beyleri, Anadolu'nun fethiyle görevlendirmiştir.
• Suriye, Filistin ve Arabistan'da fetihler yapmıştır.
• Sultan Melikşah bütün müslüman ülkeleri yönetimi altına alma politikası izlemiştir.
• Dönemin en önemli iç olayı "Batınilik" propagandasıdır. Hasan Sabbah, Selçukluları içten parçalama ve yönetimi ele geçirmek için batınilik mezhebini yaygınlaştırmaya ve ileri gelen Türk yöneticilerini öldürtmeye başlamıştır.
• Nizamiye Medresesi bu dönemde önemli bir eğitim-öğretim kurumuna dönüşmüştür.
• Sultan Melikşah adına " Celali Takvimi " düzenlenmiştir.
Devletin Dağılışı :
• Melikşah'ın ölümünden sonra oğulları arasında taht kavgaları çıkması ( Berkiyaruk-Mehmet-Mahmut-Sencer ), devleti yıpratmıştır.
• Son selçuklu sultanı " Sencer " dir. Sencer'in , Katvan savaşında ( 1141 ) Karahıtay'lara yenilmesi ile devletin dağılış dönemi hızlandı.
• Sultan Sencer'in ölmesiyle Selçuklu Devleti parçalanmıştır. ( 1157 )
Selçukluların Parçalanma Nedenleri :
• Veraset anlayışı. ( Ülkenin, hükümdar ailesinin ortak malı sayılması )
• Yönetime küstürülen Oğuzların ( Türkmenlerin ) ayaklanmaları
• Haçlı Seferleri ( Dolaylı )
• Doğudan gelen Moğol akınları
• Batınilerin çalışmaları. ( Batınilik ; Şii mezhebinin radikal siyasi hareketinin doğurduğu hareket )
• Abbasi Halifelerinin egemenlik gücünü geri almak için yaptığı olumsuz çalışmalar
• Atabeylerin, merkezi otoritenin zayıflamasıyla, bağımsızlık ilanları
________________________________________
Büyük Selçuklu Devletine Bağlı Devletler :
1. Horasan Selçukluları : Irak Selçukluları ortaya çıkınca Büyük Selçuklulara denilmiştir.
2. Irak Selçukluları ( 1119 - 1194 ) :
• Kurucu : Mahmut
• Merkez : Merv
• Harzemşahlar son verdi.
3. Kirman Selçukluları ( 1048 - 1187 ) :
• Kuruluş Bölgesi : İran
• Kurucu : Kavurd ( Çağrı Bey'in oğlu )
• Oğuzlar son verdi.
4. Suriye Selçukluları ( 1069 - 1118 ) :
• Merkez : Dımaşk ( Şam )
• Kurucu : Tutuş ( Alp Arslan' ın oğlu, Melikşah' ın kardeşi )
• Dımaşk ve Halep olarak iki kola ayrılmıştır.
• Halep koluna Artuklular son verdi. Dımaşk kolu iç karışıklıklar sonucu sona erdi.
5. Türkiye ( Anadolu ) Selçukluları ( 1075 - 1308 ) :
• Merkez : İznik - Konya
• Kurucu : Kutalmışoğlu Süleyman Şah
• 1243 Kösedağ savaşından sonra Moğollara bağlı duruma gelmişler, Sultan II.Mesut'un ölümüyle son bulmuşlardır.
________________________________________
Atabeylikler :
• Atabey : Selçuklu Şehzadelerini eğitmekle görevlendirilen kişi. ( Osmanlılarda Lala )
• Merkezi Otoritenin zayıflamasıyla bulundukları bölgelerde bağımsızlıklarını ilan ettiler.
1. Salgurlular ( Fars Atabeyliği ) ( İran ) ( 1148 - 1286 ) :
• Merkez : Şiraz
• Kurucu : Sungur
• İlhanlılar son verdi.
2. İldenizliler ( Azerbaycan Atabeyliği ) ( 1146 - 1225 ) :
• Merkez : Tebriz
• Kurucu : Şemsettin İldeniz
• Harzemşahlar son verdi.
3. Beğteginoğulları ( Erbil Atabeyliği ) ( 1144 - 1232 ) :
• Merkez : Erbil
• Kurucu : Beğ-Teginoğlu Ali
• Varisi olmadığı için, vasiyet gereği Abbasi Halifeliğine katıldı
4. Böriler ( Şam Atabeyliği ) ( 1128 - 1154 ) :
• Merkez : Dımaşk ( Şam )
• Kurucu : Böri
• Zengiler son verdi.
5. Zengiler ( Musul Atabeyliği ) ( 1127 - 1259 ) :
• Merkez : Musul
• Kurucu : İmadeddin Zengi
• İlhanlılar son verdi.
________________________________________
6. HARZEMŞAHLAR ( 1097 - 1231 )
• Merkez : Gürgenç
• Kurucu : Atsız
• Ceyhun nehrinin doğduğu bölgenin iki tarafına Harzem ( Harezm ) denilmiştir.
• Harzemşahlar Moğollarla mücadele ederek yıpranmışlar, batıya çekilmişler, Anadolu Selçuklu Sultanı Alaaddin Keykubat tarafından ortadan kaldırılmışlardır.
7. EYYUBİLER ( 1174 - 1250 )
• Kuruluş Bölgesi : Mısır
• Kurucu : Selahattin Eyyubi
• Mısır 'da Fatımilere son vererek kuruldular.
• Selahattin Eyyubi , Filistin,Suriye,Irak'ı alarak Güneydoğu Anadolu' ya kadar sınırlarını genişletti.
• Hıttin ( Hattin ) savaşında ( 1187 ) Kudüs kralını yenilgiye uğratarak, Kudüs'ü ele geçirdi. * Üçüncü haçlı seferine sebep olmuştur.
• Eyyubiler ve Moğollar son verdi.
8. MEMLUKLAR ( 1250 - 1517 )
• Kuruluş Bölgesi : Mısır
• Kurucu : Aybey
• Memluk ( Kölemen ) : Eyyubilerin köle olarak alıp yetiştirdikleri Türk Gençlerinden oluşan askerlere verilen isim.Aybey bunlardan birisiydi.
• Moğollar ve Haçlılarla mücadele ettiler.
• Ayn-ı Calut savaşında Moğolları yenilgiye uğratarak, Suriye ve Mısır'a girmelerini engellediler.
• Sultan Baybars, Anadolu'ya yardım'a gelerek Moğolları yenilgiye uğrattı.
• Abbasi Halifeliğini Mısır'da sürdürme politikası izlediler. Amaç İslam dünyası liderliğidir.
• Osmanlılar'la özellikle Ramazanoğulları ve Dulkadıroğulları beyliklerini egemenlik altına alma mücadelesine girdiler.
• Fatih döneminde bozulan ilişkiler, II.Bayezıt döneminde savaşlara dönüştü.
• Yavuz Sultan Selim Mısır seferiyle , Mercidabık ve Ridaniye savaşları sonucu, Memluklar'a son verdi
