Eger organik kimya dersi aliyorsaniz farketmissinizdir ki, organik kimyada bir cok sorunun cevabi ya steriktir ya da elektroniktir. Yani sinavda bir sorunun cavabina bu ikisinden birini yazarsaniz tutturma ihtimaliniz %50. Hele bi de cevap olarak stereoelektronik etki yazarsaniz cevabiniz kesin dogru olur. Stereoelektronik etkiler icinde de anomerik etki cok onemlidir. Simdi kisaca anomerik etkinin ne olduguna bakalim:

Bunun icin once siklohekzanin koltuk konformasyonunu hatirlayalim. Siklohekzandan bir karbonu cikartip yerine oksijen koyarsak tetrahidropiran elde ederiz. Eger bu oksijenin hemen komsu karbonuna bir R (alkil) grubu baglarsak, tetrahidropiran molekulumuzun 2 farkli konformasyonu dengede bulunacaktir.




Bildigimiz gibi ekvatoryal konumda daha az sterik etkilesim oldugu icin, sagdaki yapi daha kararli olacak ve dengede daha fazla bulunacaktir. R grubunu aksiyal konuma koyarsak, olusan 1,3-diaksiyal sterik etkilesimine dikkat ediniz! (R = OH ise, hidroksi grubunun bagli oldugu karbon anomerik karbon olarak adlandirilir, anomerik etkinin adi da burdan gelmektedir )

Simdi glukoz molekulunu dusunelim. Anomerik karbona bagli olan OH grubunun tahmin ettigimiz gibi ekvatoryal konumu sectigini goruruz. [ glukozun sudaki dengesinde % 64 ekvatoryal (β-D-glukopiranoz), %36 aksiyal (α-D-Glukopiranoz) bulunur]. Hemen deriz ki, tum OH gruplari ekvatoryal, tabi ki β-D-Glukopiranoz yapisi daha kararli olacak... Halbuki yapilan hesaplamalara gore, sadece sterik etkiyi dusunursek, cozeltideki β-D-Glukopiranoz oraninin cok daha yuksek olmasi beklenir. Bu da bize sazanlik yapmadan biraz oturup dusunmemiz gerektigini gosterir.





Simdi anomerik karbona bagli gruplari degisterelim ve aksiyal:ekvatoryal yapilarin oranlarina bakalim:




Anomerik karbona bagli grubun elektronegatifligi arttikca bu etki kendini daha fazla gosterir ve aksiyal izomerin dengedeki orani artar, bu da anomerik etki olarak adlandirilir . Bagli olan grup OH veya OR iken, anomerik etki ve sterik etki birbiriyle kiyaslanabilir buyukluktedir. Ancak anomerik karbona halojenler baglandiginda, bu etkinin sterik etkiye gore cok cok fazla oldugunu goruruz. Bunun guzel orneklerinden biri de asagidadir.




Simdi iyi tamam guzel de bunun esas sebebi ne diye sorarsaniz, bir sonraki yaziyi bekleyin. To be continued :