Organik kimya dersini alanlar LDA (lityum diizopropil amit) denen bazı yakından tanırlar (sozcubukcunun da LDA'nın hazırlanışıyla ilgili yazısı sitemizde mevcuttur); LDA bu beynelmilel ününü hem çok kuvvetli hem de oldukça irikıyım bir baz olmasından alır. Ki organik kimyada bazların (ve de asitlerin, özellikle de Lewis asitlerinin) kuvvet ve sertlik/yumuşaklık özelliklerinin yanında büyüklükleri de büyük önem taşır ve de çoğu tepkimeyi seçici olarak gerçekleştirmemizi sağlar.
Örnek vermek gerekirse sodyum amit (NaNH2) ve sodyum hidrür (NaH) gibi bazlar kuvvetli fakat küçük bazlardır (tabi tüm bunlar görecelidir, hangi tür protonu koparacağınıza göre değişir). NaOMe ve NaOH küçük ve orta kuvvetli bazlardır. Mesela tepkimelerde sıkça kullanılan trietilamin (Et3N) büyük ve orta kuvvetli bir üçüncül amindir. Ayrıca tüm bu bazlar için sudaki ve organik çözücülerdeki çözünürlüklerini de göz önünde bulundurmak gerekir.
Bazı durumlarda -özellikle kinetik enolat oluşturma tepkimelerinde- kuvvetli ve cüsseli bir baza ihtiyacımız vardır, ki bazımız sterik olarak daha elverişli olan protonu koparsın... İşte LDA bu durumlar için oldukça elverişlidir, hem ikincil bir aminin protonu koparılmış halidir (-CON- grubuna da amit denir, protonu kopmuş amine de, tarihsel bir gelenek olsa gerek) hem de iki tane izopropil grubu bazın büyüklüğünü artırır... Aynı şekilde aşağıda gördüğünüz bazlar da kuvvetli büyük bazlara örnektir: (LTMP= Lithium 2,2,6,6-tetramethylpiperidide, LHMDS= Lithium hexamethyldisilazide (bu bazın sodyum ve potasyum tuzları da mevcuttur), silazide Türkçe'ye nasıl çevrilir bilmediğimden İngilizcelerini yazdım)
Bunların dışında, yeni öğrendiğim kocaman bir baz daha varmış, E.J. Corey tarafından geliştirilmiş ve superhindered base diye geçiyor: LTBTA: Lityum N-t-bütil-N-tritilamit, bu ucube baz yine bir ikincil aminin protonunun koparılmasından elde ediliyor ama yukardakilerin hepsinden daha büyük bir baz; bunu da hem t-bütil grubuna ama daha çok tritil denen (Ph3C-) gruba borçlu ve çoğu durumda tam bir seçicilik gösteriyor(muş)... Yapısı da:
2000 yılında geliştirilen bu bazın hazırlanışına ulaşmak için şu makaleye bakabilirsiniz: Tetrahedron Letters, 41 (2000), 2515-2518.
