Madrabaz asimetrik karbon terimi, kimya olimpiyatlarına katılan çoğu kişinin hocası, babası ODTÜ Kimya bölümünün hocalarından Cihangir Tanyeli'nin Türkçemize kazandırdığı bir terimdir. İngilizcesi pseudo-asymmetric carbondur; pseudo eki genelde yabancı diye çevrilir... Misal pseudo-science vardır, yalancı bilim, bilim gibi görünüp aslında olmayan konulara denir...Biz pseudo'yu ilk anorganik kitaplarında görmüştük, Berry pseudo-rotation diye bir konu vardır, Türkçe'ye Berry yalancı dönmesi diye çevrilebilir...Aslında bizdeki yalancı mantıya benzer, gerçek mantı olmayan, içinden et yerine başka bişey çıkan, ama yine de bize mantı diye yutturulan... Madrabaz anlayacağınız...
Stereokimyayı ilk öğrendiğinizde ilkin kafanız karışır, sonra yavaş yavaş kavramlar oturmaya başlar, sonra bir level daha atlayıp işin içine daha bir girince yine karışırsınız, öyle ya kimyada her daim istisnalar vardır, madrabaz asimetrik karbon da bunlardan biridir... Ders kitapları bu kavramı açıklamak için 1,2,3-trihidroksi glutarik asidi örnek verirler, biz de öyle yapalım... Aşağıda bu molekülün stereoizomerlerinden ikisini görüyorsunuz:
Şimdi temel sorunumuz bu molekülü stereokimyasını göstermeden bize gösterdiler ve bunun kaç asimetrik karbonu vardır diye sordular, ne cevap veririz? 2. ve 4. karbonların asimetrik (ve kiral) oldukları aşikar, çünkü 4 farklı grup bağlı.. Peki ya 3. karbon? Bağlı olan gruplara yapısal (constitutional) olarak bakarsak, CH(OH)CO2H ların aynı olduğunu görürüz, bu da bu karbonun asimetrik değil simetrik olduğu sonucuna götürür... Ama bu grupların stereokimyasını da göz önünde bulundurursak, mesela ribarik asidi ele alırsak, birinin R, birinin S olduğunu görürüz... Dolayısıyla bu karbona 4 farklı grup bağlıdır ve asimetriktir... Malesef işler burada bitmiyor, molekülün kendisi kiral değildir (mezodur), çünkü ortasından bir simetri düzlemi geçer.. Ve bu düzlem ne hikmetse, asimetrik karbonumuzun üstünden geçiyor... Nasıl oluyor da oluyor, asimetrik bir karbonun üzerinden simetri düzlemi geçiyor? Son olarak, bu karbonun üzerindeki iki grubun yerini değiştirirsek, ksilarik asidi yani ribarik asidin bir diyastereomerini elde ederiz... İşte tüm bunlardan dolayı C3 karbonu simetriyle asimetrinin arasında kalmıştır sanki, kafamızı karıştırır, bize oyunlar oynar, hilebazdır kendileri, TDK sözlüğü madrabazın tanımını hile yapan, hileci olarak belirtmiş, demek ki C3 karbonumuz tam da bir madrabazmış... Neymiş, Cihangir Hocam haklıymış...
Gelelim, aynı molekülün diğer iki stereoizomerine, ki aşağıda görmektesiniz kendilerini...
Bunlar ise daha bir ilginçtir, moleküller kiraldir ve enantiyomer çiftini oluştururlar; ama bu sefer de C2 ve C4 karbonları RR ve SS tir, yani C3 karbonumuz bu sefer tamamen simetriktir, yani asimetrik bir karbon değildir... Ha bu arada söylemeyi unuttum, yukarıdaki madrabaz karbonun konfigürasyonu r ve s (R, S değil, küçük harflerle) gösterilir, ve öncelik belirlemede R'ın S'e göre önceliği vardır...
Madrabaz asimetrik merkezlere (illa karbon olması şart değil, başka atomlar da olabilir, yeter ki dört grubu olsun) ilave iki örneği aşağıda görüyorsunuz...
Şimdi temel sorunumuz bu molekülü stereokimyasını göstermeden bize gösterdiler ve bunun kaç asimetrik karbonu vardır diye sordular, ne cevap veririz? 2. ve 4. karbonların asimetrik (ve kiral) oldukları aşikar, çünkü 4 farklı grup bağlı.. Peki ya 3. karbon? Bağlı olan gruplara yapısal (constitutional) olarak bakarsak, CH(OH)CO2H ların aynı olduğunu görürüz, bu da bu karbonun asimetrik değil simetrik olduğu sonucuna götürür... Ama bu grupların stereokimyasını da göz önünde bulundurursak, mesela ribarik asidi ele alırsak, birinin R, birinin S olduğunu görürüz... Dolayısıyla bu karbona 4 farklı grup bağlıdır ve asimetriktir... Malesef işler burada bitmiyor, molekülün kendisi kiral değildir (mezodur), çünkü ortasından bir simetri düzlemi geçer.. Ve bu düzlem ne hikmetse, asimetrik karbonumuzun üstünden geçiyor... Nasıl oluyor da oluyor, asimetrik bir karbonun üzerinden simetri düzlemi geçiyor? Son olarak, bu karbonun üzerindeki iki grubun yerini değiştirirsek, ksilarik asidi yani ribarik asidin bir diyastereomerini elde ederiz... İşte tüm bunlardan dolayı C3 karbonu simetriyle asimetrinin arasında kalmıştır sanki, kafamızı karıştırır, bize oyunlar oynar, hilebazdır kendileri, TDK sözlüğü madrabazın tanımını hile yapan, hileci olarak belirtmiş, demek ki C3 karbonumuz tam da bir madrabazmış... Neymiş, Cihangir Hocam haklıymış...
Gelelim, aynı molekülün diğer iki stereoizomerine, ki aşağıda görmektesiniz kendilerini...
Bunlar ise daha bir ilginçtir, moleküller kiraldir ve enantiyomer çiftini oluştururlar; ama bu sefer de C2 ve C4 karbonları RR ve SS tir, yani C3 karbonumuz bu sefer tamamen simetriktir, yani asimetrik bir karbon değildir... Ha bu arada söylemeyi unuttum, yukarıdaki madrabaz karbonun konfigürasyonu r ve s (R, S değil, küçük harflerle) gösterilir, ve öncelik belirlemede R'ın S'e göre önceliği vardır...
Madrabaz asimetrik merkezlere (illa karbon olması şart değil, başka atomlar da olabilir, yeter ki dört grubu olsun) ilave iki örneği aşağıda görüyorsunuz...
