Baş dönmesi ve dengesizlik kavramları nasıl tarif edilir?
Baş dönmesi ve dengesizlik iki farklı kavramdır. Çoğu zaman da farklı organların hastalanmasıyla birliktelik gösterirler. Vertigo kavramı daha çok baş dönmesini tarif etmek için kullanılır ve kişide gerçek bir rotasyonel dönmeyi (çevrenin ve/veya kişinin kendisinin dönmesini) betimler. Çok büyük çoğunlulukla iç kulak hastalıklarının neden olduğu bir durumdur. Dizzines (Disquelibrium vb.) olarak tanımlanan kavram ise; kişinin ayağının altından yerin kayması, dengesizlik hissi, sarhoşvari his, teknedeymiş hissine neden olur. Çoğunlukla da beyin hastalıklarına, hormonal hastalıklara, dahili, boyun hastalıkları gibi nedenlere bağlı olarak gelişir. Vertigo denen gerçek baş dönmesi tarif edildiğinde genellikle bulantı ve kusma da vardır.
--------------------------------------------------------------------------------
Denge sistemimizi sağlayan unsurlar nelerdir?
Denge sistemimizi sağlayan beş temel organa ihtiyacımız vardır. İç kulak (labirenter sistem); kişinin uzaydaki konfigürasyonunu, hareketin aksiyel ve vertikal planda boyutunu (aşağı-yukarı, ileri-geri) belirler. Gözler; vücudun çevreyle oryantasyonunu belirler. Eklem ve omurgada bulunan basınç reseptörleri; vücudun hangi noktasının zemine değdiği ve dokunma hakkındaki bilgileri toplar. Kaslarda ve boyundaki eklemlerde bulunan algılama reseptörleri; vücudun hangi parçasının hareket ettiğini gösterir. Merkezi sinir sistemi; diğer dört sistemden gelen bilgileri işler ve bunlar arasındaki entegrasyonu tamamlar. Bu sistemlerin nasıl çalıştığı hakkında bir anektod olarak, Mevleviler'in sema ayini sırasında kendileri etrafında dönerken başlarının dönmemesini gösterebiliriz. Semazenler dönerken başlarına vertikal ekseni dik bir pozisyon vererek, horizontal (yatay) düzeydeki hareketi algılamazlar. Dolayısıyla bu eksende yapılan dönme eylemi onlarda baş dönmesi yapmaz. Ya da daha klasik bir örnek: Bir trende gazete okurken iç kulak, eklem ve omurgadaki basınç reseptörleri hareketi algılayacaklardır. Ancak gözler yazıya fikse olduğundan baş dönmesi oluşacaktır.
--------------------------------------------------------------------------------
Baş dönmesi ve dengesizlik yapan belli başlı hastalıklar?
Kulağa bağlı nedenler:
Tüm gerçek vertigoların % 70'inden sorumlu olan organdır. Meniere hastalığı, pozisyonel vertigo, kulağın akıntılı kronik hastalıkları, işitme kaybı ile giden kulak hastalıkları, viral bir enfeksiyon sonrası denge sinirinin etkilenmesine bağlı kulak hastalıkları, ileri derecede damar tıkanıklığı yaşayan insanlarda oluşan iç kulağa daha az kan gitme durumu, bazen spontan hiçbir nedene bağlı olmaksızın iç kulaktaki zarların yırtılmasına bağlı vertigo atakları oluşabilir.
Travmalar:
Kafatasında meydana gelen, iç kulağı da zedeleyen bir kırık sonrasında aşırı kısıtlayıcı bir vertigo ile beraber bulantı ve kusma oluşabilir. Hasta başını en ufak şekilde oynatsa bile belirgin bir baş dönmesi atağı geçirebilir. Bu durumun düzelmesi haftalar, hatta ayları bulabilir. Bu olayda, yıllar sonra dahi özellikle pozisyon değişikliklerinde oluşan birkaç saniyelik şiddetli baş dönmeleri kalabilir.
Enfeksiyon:
Özellikle şiddetli gribal enfeksiyonlar sonrası kulak kaynaklı baş dönmeleri meydana gelebilir. Daha ciddi enfeksiyonlarda, beyin zarının iltihaplanmasına neden olan durumlarda bulantı-kusma ile giden dengesizlik durumları oluşabilir.
Nörolojik hastalıklar:
Multipl Skleroz, sifilis, çeşitli beyin tümörleri, Parkinson hastalığı vb. hastalıklar sinir sistemini etkileyerek dengenin bozulmasına neden olur.
Alerjik nedenler:
Özellikle ilkbahar ve sonbahar aylarında, alerjik bünyeli insanlarda polen ve alerjik ortama bir cevap olarak vertigo atakları oluşabilir. Tedavide sadece antihistaminikler vermek yeterlidir.
Servikal nedenler:
Aslında baş dönmelerinin büyük bir kısmı (özellikle pozisyonel olanları) boyun kaynaklı sanılsa da, çok ileri boyun fıtıkları haricinde baş dönmesi yapmazlar.
--------------------------------------------------------------------------------
Denge sisteminizde hastalıkların hangi organa ait olduğunu anlamak için ne yapmalıyız?
Herşeyden önce baş dönmesi ve denge hastalıkları tıbbi açıdan bir ekip çalışması gerektirir. Çoğu zaman hastalığın birkaç organı tutan bir boyutu vardır. Bu konuyla ilgilenen merkezlerde birçok teknolojik aletten yararlanarak (odyometrik testler, elektronistagmografi, elektrokoklegrafi , elektroensefalografi, elektromyografi, kompüterize dinamik posturografi vb.) hastalığın yeri ve ismi konusunda net cevaplar almamız mümkündür. Nedeni belirledikten sonra ise etkene yönelik tedavi sağlanır. Baş dönmesini azaltmak için önlemler mevcuttur ve hastalığın tipine göre değişiklik gösterir. Örneğin Meniere hastası olan bir kişinin stresli ortamlardan, alkolden, kafeinden, aşırı tuzlu yiyeceklerden uzak durması gerekir. Benign Paroksismal Pozisyonel Vertigo (BPPV)'su olan bir hastanın ani baş hareketlerinden (özellikle uçurum kenarı, balkon kenarı...) kaçınması gerekir. Belki de en önemli tavsiye; baş dönmesi olduğunda araba kullanmak, tehlikeli bir alet kullanmak ya da dikkat isteyen bir iş yapmak gibi eylemlerden uzak durmaktır.
--------------------------------------------------------------------------------
Araç tutması nedir? Korunmak için ne yapmalıyız?
Halk dilinde "hareket hastalığı," tıp dilinde ise "motion entolorans" olarak anılır. Bu, kişinin kendi denge referanslarını hareketli bir ortama uyarlayıp, ortamın değişmesi durumunda meydana gelen kompansasyonu yapma yetersizliğidir. Her zaman patolojik bir durum olarak kabul edilmez. Fizyolojik dizziness nedenlerinden biridir. Bu rahatsızlıkların çoğu yolculuk bittikten sonra geçer. Uzun süren durumlarda birtakım anti-vertiginöz ilaçlar alınabilir. Bu grup hastalık içinde ilginç bir fenomen; Mal De Debarquement Sendromu'dur. Bu hastalıkta, uzun gemi seyahatlarından sonra kişi karaya ayak bastığında aylarca kendini gemideymiş gibi ve dengesiz hisseder. Ancak gemiye tekrar bindiğinde baş dönmesi ve dengesizlik kaybolur. Bu rahatsızlığın tedavisinde vestübiler rehabilitasyon ve Salance Master Rehabilitation'den (Posturografi) yararlanılmaktadır.
