TEPKİME NEDİR ?
________________________________________

Günlük hayatta bazı olay yada olguları daha kısa bir şekilde anlatabilmek için değişik kısaltmalar kullanırız. biz bu kısaltmaları görünce bize ne anlatılmak isteğini hemen anlarız.
Mesela trafik işaretleri buna en iyi örnek verilebilir
Aşağıdaki işaretlere bakıp size neler anlatılmak istendiğini bir düşünün.
Hangi anlama geldiklerini görmek için şeklin üzerine geliniz.
________________________________________

________________________________________
İşte biz kimyacılarda kimyasal olayları daha kısa yollarla anlata bilmek için olaya katılan maddelerin sembollerini kullanırız.
" Bir kimyasal olayın sembollerle ifade edilmiş haline KİMYASAL TEPKİME" denir

MESELA;
KÖMÜR + OKSİJEN GAZI = KARBONDİOKSİT GAZI + ISI
yerine
C(katı) + O2 (gaz) CO2(gaz) + ISI
________________________________________

Tepkimede ok ( ) eşitlik anlamına gelir.
tepkime yazılırken
GİRENLER ÜRÜNLER
şeklinde yazılır
________________________________________
Maddelerin sağ alt köşelerindeki parantez içine ( fiziksel hal) yazılır.
________________________________________
Tepkimedeki ok'un yönü olayın gelişim yönünü ifade eder. Yukarıdaki gibi ok tek yönlü ise bu tepkime TERSİNİR OLMAYAN tepkimedir . Yani geri dönüşüm mümkün değildir.

Eğer Şeklinde çift yönlü ok kullanılmışsa anlatılmak istenen olayın terside mümkündür. Denmek istenmiştir. Yani aynı Ürünlerden de girenler elde edilebilir.
________________________________________

MESELA

H2O(KATI) + ISI H2O(SIVI)

Bu tepkime ne diyor biliyor musunuz?
 1 Buzu ısıtırsanız su oluşur. (sağa doğru)
 2 Suyu soğutursanız buz oluşur. (sola doğru)



TEPKİME ÇEŞİTLERİ


KİMYASAL TEPKİMELER
YANMA TEPKİMELERİ

Yanma, havanın oksijeniyle maddelerin tepkimeye girmesidir. Yanma sonucunda oksijen atomu -2 değerliğini alır. Yanma olayı Egzotermik ( ısı veren ) bir olaydır.
Bir yerde yanma olayının gerçekleşmesi için;
1- Yanıcı madde olmalı
2- Yakıcı madde ( oksijen ) olmalı
ancak yeterli değil;
3- Yanıcı maddenin tutuşma sıcaklığına kadar ısıtılmış olması gerekir.
Bu üç şart sağlanmassa yanma olayı gerçekleşmez.

Yangını söndürmek için ;
Yanan madde ortamdan uzaklaştırılmalı
Yakıcı madde ortamdan uzaklaştırılmalı.
Yanıcı madde ile yakıcı madde arasındaki teması kesmeli.

Bir nesnenin yangın söndürücü olabilmesi için;
 Öz kütlesi havadan ağır olmalı
 Tutuşma sıcaklığı çook çok yüksek olmalı

Yanma olayı;
a) Görünür yanma ( alevli )
b) Görünmez yanma ( alevsiz )
olmak üzere ikiye ayrılır.

 Açık havada yanma olayı gerçekleşirse havanın hacimce ya da molce’ 1/5 inin oksijen gazı olduğu unutulmamalı
________________________________________

 ELEMENTİN YANMASI
Bir element oksijen ile yandığında o elementin oksidi oluşur. Ancak oksitteki element maximum pozitif değerliğini almamışsa kısmi yanma, almışsa tam yanma olayı gerçekleşmiştir.

C + ½ O2  CO + ısı kısmi yanma, görünür
C + O2  CO2 + ısı tam yanma, görünür
2 Al + 3 O2  2 Al2O3 görünmez, tam yanma
2 Fe + 3 O2  3 Fe2O3 görünmez, tam yanma
 Kısmi yanma sonucu oluşmuş bir oksit yeniden oksijen ile yanarak tam yanmayı gerçekleştirebilir.
CO + ½ O2  CO2
N2O + 2 O2  N2O5
2 FeO + ½ O2  Fe2O3
 Tam yanma sonucu oluşan oksitler artık bir daha yanmazlar
CO2 + O2  Yanmaz
N2O5 + O2  Yanmaz
Fe2O3 + O2  Yanmaz
 Birer element olan soy gazlar yanmazlar.
________________________________________

 METALLERİN YANMASI
Bir metal oksijen ile yandığında o metalin oksidi oluşur. Metal oksitler genellikle baz özelliği gösterir. Metallerin oksijenle tepkimesine PASLANMA ‘da denir.
 Anfoter metallerin oksitleri anfoter özellik gösterir.
2 Al + 3 O2  2 A2O3 anfoter oksit
Mg + ½ O2  MgO bazik oksit
2 Na + ½ O2  Na2O bazik oksit

 AMETALLERİN YANMASI
Bir ametal yandığında ametalin oksidi oluşur. Oluşan ametal oksit nötr ya da asit özellik gösterir.

2 C + O2  2 CO nötr kısmi yanma
C + O2  CO2 asidik tam yanma
2 N2 + O2  2N2O nötr kısmi yanma
N2 + O2  2NO nötr kısmi yanma
N2 + 5/2 O2  N2O5 asidik tam yanma
2 S + 3O2  2SO2 asidik tam yanma
________________________________________

 BİLEŞİĞİN YANMASI
Bir bileşik yandığında bileşikteki her bir elementin oksidi oluşur.
Bileşiğin yanma tepkimesini şöyle sembolize edebiliriz





CH4 + 2 O2  CO2 + 2 H2O
Al4C3 + 6 O2  2 Al2O3 + 3 CO2
Mg3N2 + 4 O2  3 MgO + N2O5
2 NH3 + 4 O2  N2O5 + 3 H2O
________________________________________

 KARIŞIMLARIN YANMASI
Karışımlar saf maddelerin Fiziksel yollarla bir araya gelmesinden oluşmuşlardır. Bu nedenle karışımdaki maddelerin her biri tek başına yanar.



ÖRNEK:
Al + Mg alaşımında maddelerin mol sayları eşit ve toplam 0.6 moldür. Bu karışım tam oksitlenmesi için kaç gram O2 gazı gerekir? ( O = 16 )

ÇÖZÜM:
Mol sayıları eşit olduğuna göre 0,6 molü iki eşit parçaya bölebiliriz.
Bu oldan sonra yanma tepkimelerini yazarsak;

2 Al + 3 O2  2 Al2O3
0,3 mol 0,45 mol

2 Mg + O2  2 MgO
0,3 mol 0,15 mol

Görüldüğü gibi harcanan toplam O2 gazı ( 0,45 + 0,15 ) = 0,60 mol

O2 gazının kütlesini bulacak olursak;

m = n . MA ise
m = 0,60 . 16
m = 9,6 gram

AKTİF METALLERİN ASİTLE TEPKİMESİ
________________________________________

Aktif bir metal asit ile tepkimeye girdiğinde asidin hidrojeniyle metal yer değiştirerek metalin tuzu ve hidrojen gazı oluşur.




Na + HCl NaCl + 1/2 H2
Mg + H2SO4 MgSO4 + H2


Dikkat edilirse oluşan H2 'nin katsayısı tepkimeye giren metalin değerliğinin yarısı kadardır.
________________________________________
Bir miktar potasyum (K) yeterince H2SO4 ile etkileşence oluşan H2 gazı N.K.'da 22,4 L hacim kaplıyor. Kullanılan potasyum kaç gramdır? ( K = 39 )
Önce olayın tepkimesini yazalım...

2K + H2SO4 K2SO4 + H2



2 mol
m = n.MA
m = 2.39
m = 78 g




ANFOTER METALLERİN ASİT VE BAZLARLA TEPKİMESİ
________________________________________





ASİTLERLE TEPKİMESİ

Anfoter metal asit ile tepkimeye gererse aktif metal gibi davranır. Yani metlin tuzu oluşurken yan ürün olarak ta H2 gazı açığa çıkar.

Al + 3 HCl AlCl3 + 3/2 H2
Zn + H2SO4 ZnSO4 + H2

BAZLARLA TEPKİMESİ

Anfoter metaller bazlarla tepkimeye girerse çift katyonlu tuz dediğimiz bileşikler oluşur ve yan ürün olarak yine hidrojen gazı açığa çıkar. (Bu tepkimelerin yazılmasına dikkat edelim)

Zn + 2 NaOH Na2ZnO2 + H2
Al + 3 KOH K3AlO3 + H2

Yer Değiştirme Tepkimeleri
Aktif olan bir elementin, kendinden daha az aktif olan (pasif) bir elementle yer değiştirmesi ile gerçekleşen tepkimelerdir.

H2S + Cl2 ® 2HCl + S (Anyonların yer değiştirmesi)

Fe2O3 + Al ® Al2O3 + 2Fe (Katyonların yer değiştirmesi)

Sulu çözelti tepkimelerinin birçoğunda ise anyon ve katyonların her ikisi de yer değiştirir.

Çökelme ve nötrleşme tepkimeleri de yer değiştirme tepkimeleridir.

Fe2S3 (k) + 6HCl (suda) ® 2FeCl3 (suda) + 3H2S (g)

Çökelme:

AgNO3 (suda) + NaCl (suda) ® AgCl (k) + NaNO3 (suda)

Nötrleşme:

H2SO4 (suda) + 2NaOH (suda) ® Na2SO4 (suda) + 2H2O (s)

Organik bileşiklerde de yer değiştirme tepkimeleri vardır.

CH4 + Cl2 ® CH3Cl + HCl

Endoderm Tepkimeler
Oluşumu sırasında dışarıdan enerji alan tepkimelerdir.

C + H2O + ısı ® CO + H2

2N2 + O2 + ısı ® 2N2O

Isı bakımından bir kapta ekzoterm bir tepkime gerçekleşiyorsa sistemin sıcaklığında artış olur; endoterm bir tepkime gerçekleşiyorsa sistemin sıcaklığında azalma olur


C) MADDELERİN FİZİKSEL DURUMUNA GÖRE:
Homojen Tepkimeler
Tepkimeye girenlerle ürünler aynı fazdadır.

2CO (g) + O2 (g) ® 2CO2 (g)

H2 (g) + F2 (g) ® 2HF (g)

Fe (k) + S (k) ® FeS (k)
Heterojen Tepkimeler
Tepkimedeki maddeler farklı fazlardadır.

C(k) + O2 (g) ® CO2

Zn (k) + 2HCl (suda) ® ZnCl2 (suda) + H2 (g)



D) ELEKTRON ALIŞVERİŞİNE GÖRE:
Redoks (İndirgenme – Yükseltgenme) Tepkimeleri
Bu tür tepkimelerde elektron alışverişi ve değerlik değişmesi vardır.

Zn0 (k) + 2H+ (suda) ® Zn+2 (suda) + H20 (g)

C0 (k) + O2 (g) ® C+4O2-2 (g)

Redoks Olmayan Tepkimeler
Bunlarda elektron alışverişi, değerlik değişmesi yoktur.

Ag+1(NO3)-1 + Na+Cl- ® Ag+Cl- + Na+(NO3)-

E) GERİ DÖNÜŞÜNE GÖRE

Tersinir Olmayan Tepkime
Girenlerin tamamen ürüne dönüştüğü tepkimelerdir.Organik maddelerin yanması, çökelme, kuvvetli asit ve bazların nötrleşmesi böyle tepkimelerdir.Tek yönlü olarak gösterilirler.

C 2 H 5 OH + 3O 2 ® 2CO 2 + 3H 2 O
Tersinir Tekime
Ürünlerin kendi aralarında etkileşip girenleri oluşturduğu tepkimelerdir. Çift yönlü olarak gösterilirler.

CO 2 (g) + H 2 (g) « CO (g) + H 2 O (g)
**************************************

VERİMLERİNE GÖRE:
Artansız Tepkime
Tepkimeye giren maddelerin tümü tamamen tükenir.

Tüm Verimler Gerçekleşen Tepkime

Tepkimeye giren maddelerin en az biri tamamen tükenir.Böyle tepkimelerde tepkimeye giren maddelerden ortamda daha düşük oranda bulunan tamamen tükenir.Artansız tepkimeler tam verimle gerçekleşen tepkimelerdir.

Düşük Verimle Gerçekleşen Tepkime

Tepkimeye giren maddelerin hepsinden artar.

TEPKİME DENKLEMLERİNİN DENKLEŞTİRİLMESİ

Kimyasal tepkimelerin sembol ve formüllerle gösterilmesine tepkime denklemleri denir.Atomların türü ve sayısı korunduğundan, denklemin iki tarafındaki elementlerin eşitlenmesi için maddelerin başında gerekli katsayılar bulunmalıdır.

Örn; C 3 H 8 gazı O 2 ile yanarak CO 2 ile H 2 O oluşturur.Tepkimede yer alan maddelerin en küçük tamsayılarla denkleştirilmesi sonucunda O 2 ’nin katsayısı ne olur?

C3H8 + O2 ® CO2 + H2O

tepkimesinde tepkimeye giren C3H8’i 1 mol alırsak:

C sayılarının eşit olması için CO2’nin başına 3 katsayısı getirilir.

H sayılarının eşit olması için H2O’nun başına 4 katsayısı getirilir.

Bu durumda ürünlerde 10 mol O atomu bulunduğuna göre, tepkimeye giren O2’nin de 5 mol olması gerekir.

O halde tepkimenin denkleşmiş hali:

C3H8 + 5O2 ® 3CO2 + 4H2O şeklindedir.