Hekim’e sordular:
-Edebi kimden öğrendin?
-Edebsizlerden, dedi.Beğenmediğim davranışlarını uygulamaktan kaçındım
Sözlüklerde; zarafet, güzel ahlak, nefis terbiyesi, mahlûka merhamet ve sevgi gibi anlamlara gelen edeb, sahibini utanılacak davranışlardan alıkoyma duygusudur.
Toplumlar erdemli insanların omuzlarında yükselir.İnsanı erdemli kılan özelliklerin başında ise edeb gelir. Nitekim şair bunu şöyle ifade eder:
Ehl-i irfan arasında aradım kıldım talep
Her hüner makbul imiş illa edeb illa edeb
Bu gün sokaklarda dolaşan hippi kılıklı gençlere edeb kaynaklarından beslenme imkanı verilseydi sanırım netice daha müspet olacaktı.
Edeb sahibi kişi alçak gönüllüdür; cömerttir; her türlü aşırılıktan uzaktır; merhametlidir; yalandan, hileden, gıybetten, kibir ve gururdan uzaktır; yaradılanı yaradandan ötürü hoş görendir.
Eline, beline, diline sahip ol” prensibi insanın kendine ait olmayan bir şeyi almaması, kimsenin namusuna helal getirmemesi ve uygunsuz sözler söylememesidir.
Zaten edeb kelimesi de e(eline), d(diline), b(beline) harflerinden oluşmaktadır ve insanın uyması gereken kuralları ortaya koymaktadır.
Diğer taraftan “Elini tek, dilini pek, bilini berk tut” sözü de edebin başka bir tarifidir.Bundan dolayı tarikatlarda edebin apayrı bir yeri vardır.Aslında müslümanın en önemli özelliği edebe riayettir.
Çünkü Nurettin Topçu’nun ifadesiyle “Bizim ahlakımız hürmet, hizmet ve merhamet prensibini birleştiren aşk ahlakıdır.”
Edeb bir tâc imiş nur-ı Hüda’dan
Giy ol tacı emin ol her beladan
Bu yetmezse Mevlana’ya kulak verelim:
Ademoğlunun eğer edebten nasibi yoksa adem değildir,
Ademoğluyla hayvan arasındaki fark edebtir,
Gözünü aç da bak cümle Kelamullah’a,
Kur’an’ın bütün ayetlerinin manası edebten ibarettir.
Bu dahi yetmezse Yunus’u dinleyelim:
İlme ettim talep
İlla edeb illa edeb
Bu dahi yetmezse evimizdeki hüsnü hat levhasının okuyalım:
Edeb ya hu!
Hissederek düşüncelerimizi edebin verimliliğinde serdederek, nezaketi ve saygıyı öncelersek, gereksiz patinajları ötelersek, bağnazlığın ön yargılarımızla barındığını fark edersek daha güzel olmaz mı sizlerce...
