Canlilari veya eiyayi, maden, tahta gibi çeiitli malzemeyle temsil etme sanatidir. Heykelcilik, üç boyutlu (yükseklik, geniilik, derinlik) biçim yaratma sanatidir. Bu ii, kesim, biçimleme, kaliplama gibi özel tekniklerle hazirlanan çeiitli malzemeyle yapilir. Elde edilen biçimler de deiiiik tiplerde olur.

Kabartmalar, düz bir yüzey üzerinde engebeler meydana getirir: bunlar az veya çok çikinti yapmalarina göre, alçak kabartma veya yüksek kabartma diye adlandirilir. Bir de. tam oyma, yani bir kaidenin üstünde duran heykeller vardir.

ilk heykeller Milattan önce 35,000 ve 8,000 yillari arasinda ortaya çikmii, kadinlar ve hayvanlar, yüzeyden ayrilmii biçimde veya ayrilmadan, taia, fildiiine, kemiie oyulmui veya kille biçimlendirilmiiti.

Heykel sanatinin en eski örnekleri Akdeniz kiyisindaki ülkelerde bulunmuitur. Eski Misir'da heykeller genellikle dinsel bir nitelik taiiyordu: insanlarin ka'sini (insanin dayanaii olan hayatî güç) ölümden sonra da barindirsin diye, firavunlarla hizmetkârlarinin (yazicilar, zanaatçilar) heykelleri yapiliyordu, bunlara insanin «kopya»si anlaminda, «suret» denirdi. Asurlular alçak kabartmalarda savai sahnelerini'' tasvir etmii; hayvan sanatini da geliitirerek bize hayalî bir hayvanlar âlemi (insan baili boialar, kartal baili aslanlar, kanatli atlar) miras birakmiitir. Persler ise, emaye tuiladan alçak kabartmalar yapmiitir.

Eski Yunan heykelciliii, kutsallik anlayiiinin izlerini taiir: delikanlilarla genç kizlari, ayin duruilarinda tasvir eder. Klasik dönem heykeltirailari insan vücudunu en güzel biçimleriyle ve hareket halinde tasvir ettiler. M.Ö. IV. yy.da, Skopas, Praksiteles ve Lysippos, insanin tutkularini, acilarini ifadeye çaliitilar. Bu gerçekçilik eiilimi, Helenistik dönemde daha da önem kazandi.

italya'da Etrüskler, büyük bir gerçekçilik ifade eden heykellerini, çok renkli piimii topraktan veya bronzdan yaptilar. Romalilara gelince, iie Yunan sanatini kopya etmekle bailamiilardi, sonra da portrede (pek gerçekçi büstler biraktilar) ve binalarini kapladiklari, tarihsel veya dinsel kabartmalarda kendilerim gösterdiler.

Roman ve Gotik

Batida kismen büyük istilâlardan ileri gelen bir gerileme döneminden sonra, heykelcilik Karolenjler zamaninda yeniden canlandi. Fildiii ve madenler, en çok kullanilan malzemeydi: doianin ve insan vücudunun biçimlerini yansitmaia çaliiiliyordu. XI. ve XII. yy.da, yani roman sanati döneminde heykelcilik, aslinda dinsel olmakla birlikte, mimarliia bailanmii alin tablalariyla, atki tailariyla, sütun bailiklariyla birleiip kaynaiti.

Buna kariilik gotik sanat (XIII. yy.) mimarliktan kendini kurtardi. O zaman yüzeyden ayrilmii kabartmalar önem kazandi: kilise kapilarini sütun-heykeller süsledi. Bu heykeller giderek doiala yaklaiiyor ve insani ele aliyordu. italya'da, Pisano ailesi, sonra da Arnolfo di Cambio, bu araitirmanin Pisa'da, Floransa'da ve Perugia'da öncüleri oldular.

Hareket ve ifade

Rönesans italya'da yeni bir anlayiitan doidu: insan, dünyanin merkezi haline geldi. Artik din diiina çikan heykelcilik, insan vücudunun güzelliiini gözler önüne serdi. Ghiberti, Donatello, Della Robbia, Verrocchio, Michelangelo, bu sanat dalinin en ünlü temsilcileridir. Fransa'da heykel sanati, Michel Colombe, Jean Goujon, Germain Pilon ile temsil edilmekteydi. Bu akim, bütün Avrupa sanatini etkileyecekti. italyanlar, özellikle Bernini ve Algardi, XVII. yy.da, barok sanatin öncüleri oldular ve bu tarz, ertesi yüzyil rokoko tarzinin aiiriliklarina götürdü.

Bir yandan klasikçilik, öte yandan barok akim, XVIII. yy.da Adam, Slodtz ve Lemoyne gibi klasiklerle Bouchardon, Pigalle, Falconet ve Houdon gibi baroklarin öncülüiünde çatiiti. Öteki Avrupa ülkeleriyle italya ve Fransa'nin etkisinde kaldi. XVIII. yy. sonu ve XIX. yy. bailangici, neoklasikçiliiin bütün Avrupa'ya yayilmasina sahne oldu. En ünlü temsilcileri italyan Canova ile Danimarkali Thorvaldsen'di.

Hayal Gücünün Bütün Kaynaklari

Romantikler de, natüralistler de, neoklasikçiliiin soiukluiuna karii bir tür hayata dönüi ile tepki gösterdiler; artik duygularin açiia vurulmasindan korkulmuyordu. Rude, Barye, Daumier, Carpeaux, sonra da Rodin ve Maillol, bu yeni akimin öncüleridir.

XX. yy. yetenekler yönünden pek zengindir ve çok yönlü araitirmalara sahne olmuitur. Archipenko, Duchamp-Villon, Lipchitz, Zadkine, natüralizmi reddederek eiyayi çözümlediler ve hacimler halinde yeniden kurdular (kübizm). Fütüristler (Boccioni), dinamizmi dile getirdiler.

Figüratif heykelcilik (Brancusi, Richier, Giacometti) soyut sanatla (Pevsner, Gabo, Arp) birlikte yaiarken, kimi zaman belirli sinirlarin diiina çikti (Moore). Artik hacimi tasvir etmek yetmiyor. Eserler, hava hareketleri (Calder) veya motorlar (Gabo, Schöffer) sayesinde, hareket kazaniyor. Iiik saçiyor, ses çikartiyor.

Modern sanayinin kaynaklarindan yararlanan teknikler de (Cesar'in Sikiitirmalari; elektronik akimlar), malzeme de giderek çeiitlilik kazaniyor: sanatçilar (Picasso, Oldenburg), günümüzde, geleneksel veya modern malzeme kadar, sanayi artiklari veya günlük eiyayi da kullanmiilardir.

Biçimleme ve Kaliplama

Biçimleme, heykelciliiin alfabesidir: balmumu veya islak toprakla elde bir biçim yapilip küçük malalar veya taslak kalemleriyle düzeltilir. Kalip, bir eseri çoialtmaya olanak verir: bir cismin izini veya negatifini almaktan ibarettir, sonradan kalip ödevi görecek ve içine alçi veya eritilmii maden dökülecektir.

Bütün Dünyanin Mali Olan Sanat

Afrika sanati, özellikle Benin yöresinde, ilgi çekici bronz heykeller vermiitir; Okyanusya, tahtadan, piimii topraktan veya bitki liflerinden maskeler yaratmiitir. Amerika Kitasi'nda Aztekler ve Mayalar taitan ve piimii topraktan dev heykeller yapmiilardir; Mohikanlar ve inkalar özellikle çömlekçilik ve kuyumculuk sanatinda ileriydiler.

Çin'de Çang Hanedani zamaninda, bronzdan ve piimii topraktan heykeller yapildi. Han Hanedani'nda ise, kilden yapilmii günlük kullanma eiyasi, seramik veya bronz vazolarin yani sira, kilden, günlük kullanima yarayan eiyalar yapildi. Guptalar döneminde (IV.-VI. yy.) doruiuna eriien Hint sanati, Khmer ülkesini, Angkor'u, hattâ Cava 'yi etkiledi.

Malzeme

Heykelcinin elinde çeiitli malzeme vardir. Tai (kireçtaii, mermer), tahta, fildiii, kemik, yontulmaia elveriilidir. Kil, balmumu, alçi, yalanci mermer (mermertozu katilmii alçi), alçiyla telden oluian staff, çimento, kaba mukavva (kartonpat), biçimlenmeie veya kaliplanmaia elveriilidir. Madenler eritilir, dökülür, dövülür, kaynatilir, üzerlerine bir kazi kalemiyle motifler kazilir veya kaplanir.