Uzunca süredir sözü edilen e-kitaplar artık çok daha fazla kullanıcının ilgisini çekmekte. Peki e-kitap nedir, nasıl okunur? Kendiniz nasıl yayınlayabilirsiniz?
 
İnsanoğlu tıklayın, destekleyin:
 
kendini ifade etmeye çabalarken taş, papirüs, kağıt gibi maddelerden yararlandı. Derken klavye ve ekrana ulaştı. Yıllar önce, mektubun yerini elektronik posta alacak iddiası pek de ciddiye alınmazdı. Ama evrim sürüyor ve şimdi kitaplar değişiyor.

Yeni teknolojilerin hayatımıza girmesi ile her şeyin başına bir "e" harfi ekler olduk. Artık kitapları da ekran karşısında okuyabiliyoruz. E-kitap uzunca bir süredir ortada olan bir fikir de olsa, özellikle son 2-3 yılda ciddi olarak ele alınıyor. Yayınlanan, yani sayısal ortama geçirilen kitapların sayısı ve okuru sürekli artıyor.


E-Kitap Kavramı
Elektronik Kitap terimi birkaç farklı biçimde kullanılabiliyor. Aynı bir zamanlar CD'nin hem disk, hem diskin içeriği, hem de sürücü için kullanıldığı gibi. Bir kitabın sayısal ortamdaki kopyasına, ya da doğrudan elektronik ortamda kitap olarak yazılmış içeriğe e-kitap diyoruz.
Son dönemde bu yeni, sayısal kitapları okumak için özel yazılımlar gerekiyor. Bu tip yazılımlar "e-kitap okuyucu" olarak sınıflandırılıyor. Ülkemizde fazla örneği olmasa da, bu yazılımları barındıran ve sadece okuma amaçlı hazırlanmış minik "bilgisayarlar" da piyasada boy gösteriyor. Biz bunlara "e-kitap aygıtı" demeyi tercih ediyoruz.

Belki bu tanımları yapmamızın nedenini anladınız. Bazı kitaplar, her okuyucuda ve bilgisayarda çalışmıyor. Çoğu konuda olduğu gibi, burada da rekabet halinde birçok firma, farklı e-kitap biçimleriyle piyasada pay kapmaya çalışıyorlar. Kısacası, standartların oturması için biraz daha süre gerekiyor.


Kağıt mı, Ekran mı?
Yıllardır tartışıla gelen konu, insanın kağıttan nasıl vazgeçeceği. Birçok kişi, kağıdın ayrı bir özelliği, rahatlığı, kısacası farklılığı olduğunu, asla bir ekran karşısında yüzlerce sayfa okunamayacağını iddia ediyorlar.
Buna ek olarak, geçtiğimiz yıllarda bilgi işlem sistemlerin henüz her tarafımızı sarmadığı dönemde taşınamayacak kitabın şansı olmayacağına dikkat çekiliyordu. Ama siz deyin kaderin cilvesi, ben diyeyim teknolojinin gelişmesi, iş tersine döndü ve elimizdeki minicik aletlerde, binlerce sayfayı taşıyabilme şansına eriştik. Artık tatile giderken bavula az sayıda kitap sıkıştırmaktan şikayetçi olamayacağız.

Ama yine de, televizyon ile 20 üstü yaşlarda tanışan bir neslin bilgisayar ya da e-kitap aygıt ekranlarını kolayca kabul edemeyeceğini göz önünde bulundurmalıyız. Hele en çok kitap okuyanlar arasında böyle bir grup da bulunurken e-kitap için zor günler sürecek. Ama yakın gelecekte, evde eğitim, çalışma gibi insan hayatını ciddi olarak değiştirecek gelişmeler varken, yeni nesillerin kağıda, bizim kadar bağımlı olmayacağı da ortada.

Aslında okuduğumuz "ekranın" ince bir önemi var. Günümüzde hafif, kıvrılabilir ekranlar üzerinde çalışmalar devam ediyor. Standartlar oluşturulmaya çalışılırken bazı prototipler medyada boy göstermeye başladı.

"Kağıt gibi" ama kağıt olmayan maddeler ilerde hayatımıza girecek. Hatta Tom Cruise'ün başrolünü oynadığı "Azınlık Raporu" adlı filmde, metrodaki insanların okudukları "neredeyse kağıt" elektronik gazeteler dikkatinizi çekmiş olabilir. Bu planlar başarıyla hayata geçirildiğinde tartışmalar çok farklı boyutlara kayacak.


Artı ve Eksiler
Elektronik kitabın geleneksel kitaba göre, hem okuma eyleminin verimini arttıran hem de yayıncılık alanına fayda sağlayan üstünlükleri var. En başta gelen olumsuzluk ise bir türlü teknolojiye ısınamayan okurların ekran karşısında rahat olamamaları ve konsantrasyonu sağlayamamaları.
Bu sorunu yaşamayanlar ise, öncelikle e-kitap ile daha hızlı bir okuma gerçekleştiriyorlar. Hızlı okuma tekniklerine göre, ekranda kaydırarak okumak kağıda oranla daha verimli.

Referans olanakları ise belki de en öne çıkanlar. Okuyucu yazılımlar farklı bölümlere notlar almanızı, işaretler koymanızı ve bunlar arasında kolayca gezinmenizi sağlıyorlar. Ayrıca arama yapıp belki de sayfa çevirerek bulamayacaklarınıza kolayca ulaşmanız da önemli bir artı. E-kitaplar geliştikçe, metnin içindeki bir şey hakkında İnternet'ten ve veri tabanlarından tek tıkla detaylı bilgi alınabilmesi de kuşkusuz etkileyici bir özellik.

Kağıda basılı kitapların daha fazla yer işgal etmesi, ama bir cihaz içinde onlarca e-kitap taşınabilmesinden kısaca bahsetmiştik. Sayısal ortamdaki bir kitabı İnternet'ten ya da uzak bir noktadan sipariş verdiğinizde postadan size ulaşmasını beklemek yerine dakikalar içinde bilgisayarınıza indirebilmeniz de cabası. Bu olumlu sonuç aynı zamanda matbaa, dağıtım kanalları gibi aracıların ortadan kalkacağının ve dolayısıyla daha düşük maliyetli kitapların habercisi olabilir.

Öte yandan, yazarlara da eserlerini yayınlama ve dağıtma konusunda e-kitaplar önemli faydalar sağlıyor ve sağlayacak.

Bu yeni gelişen alanın doğal olarak birkaç sorunu da var. İlki standartların oturmamış olması. Bazı e-kitapları okumak için fazladan çaba harcamanız gerekebilir. Diğer bir eksi ise, normal kitaplar gibi arkadaşlarınızla rahatça değiştirmenin, ödünç vermenin zor olması. Telif hakları nedeniyle bazı kitapların korumalı olması. Kuşku yok ki, bir süre sonra bu alanda da mp3 değişimi gibi tartışılan gelişmeler yaşanacak...


Nasıl Okuyabilirsiniz
Tabii ki bir e-kitap okumak için öncelikle ya alışılageldik bir bilgisayara, ya da minik bir el cihazına sahip olmanız gerekiyor. Bugün belli başlı dört e-kitap biçimi var. Bunlardan üçünü taban alan kitapları okumak için ücretsiz dağıtılan okuyucu programları sisteminize yüklemiş olmanız gerekiyor.
Bundan sonrası, okuyacağınız e-kitaba ulaşmanıza kalıyor. Satın aldığınız ya da ücretsiz dağıtılan kitabı indiriyor ve hemen okumaya başlıyorsunuz. Ender de olsa, bazı e-kitapların kendilerine özel okuma cihazlarına ihtiyaç duyduklarını da hatırlatmakta fayda var.

E- kitaplarınızın çoğunu bilgisayarlarınız arasında taşıyabilir, normal dosyalara uyguladığınız işlemleri yapabilirsiniz. Ayrıca e-kitap aygıtları sadece kitap dosyalarınızı okumanızı değil, yardımcı programlarla diğer belgelerinizi de yanınızda taşıyıp inceleyebilmenize olanak sağlıyor.


E-Kitap Formatları
Standartların henüz oturmadığı bu alanda yine de büyük farklılıklar söz konusu değil. Belirttiğimiz gibi kitaplar dört biçimde yayınlanıyor ve okuyucu yazılımlara ihtiyaç duyuyorlar.
Henüz ticari e-kitap fikri ortada yokken, basılmış kitapların kopyaları bildiğimiz HTML formatında, yani İnternet sayfası biçiminde karşımıza çıkıyordu. Hala ücretsiz dağıtılan ya da basit, platformdan bağımsız rahatça okunabilmesi amaçlanan içerik, bu formatta yayınlanıyor. Zira bu tip metinleri okumak için İnternet Explorer ya da Netscape Navigator gibi bir İnternet tarayıcınız olması yeterli.

Adobe Systems'in geliştirdiği PDF formatı ise son derece popüler. İstek halinde basılması planlanan elektronik metinler, araştırmalar ve ekran karşısında okunması planlanan metinler, görünüm özellikleri korunarak PDF biçiminde dağıtılıyor. Bugün birçok e-kitap da böyle yayınlanıyor, okumak için Adobe Reader adlı ücretsiz yazılıma sahip olmanız gerekli.

HTML'den daha esnek ve dinamik olan XML ise Microsoft ve Gemstar'ın desteklediği, sadece Windows ortamında okunabilen kitaplarda kullanılıyor ve PDF karşısında güç kazanan bir format. Dosya uzantısı .lit olan bu kitapları okumak için yine ücretsiz Microsoft Reader yazılımına ihtiyacınız var.

El bilgisayarları için tasarlanan ama yine de önceki iki format kadar kullanılmayan PML ise Palm işletim sistemini kullanan sistemleri hedef alıyor ve dosya uzantısı .pdb oluyor.

İşte böylesi bir rekabet ve gelişme ortamında, standartlara ulaşmak için girişimler mevcut. Örneğin "Open eBook Forum", gelişen e-yayıncılık alanında bir orta nokta yakalanması için çalışıyor ve HTML ile XML'i destekliyor. www.openebook.org adresinde e-kitap konusunda bilginizi arttırabilirsiniz.