DIŞ TİCARETTE NAKLİYE
1. Nakliye Tanımı: Belli bir coğrafyada mevcut bulunan insan, mal ve hizmetlerin, bulundukları yerlerden başka yere taşınması amacıyla girişilen faaliyete nakliyat yani taşımacılık denir.
Dış ticarette kullanılan ve uluslararası kabul görmüş teslim şekillerini ve bu teslim şekillerinin alıcı ve satıcıya ne tür sorumluluklar yüklediğini bir önceki öğrenme faaliyetimizde anlatmıştık. Yapılan sözleşmede üzerinde anlaşılan teslim şekline göre malın satıcının ülkesinden, alıcının ülkesine hatta ticari işletmesine kadar olan seyahatinde nakliyenin kimin sorumluluğunda olduğu bellidir.
Nakliye sorumluluğunu yerine getirecek olan firma bunu hava, deniz, nehir, kara veya demir yolu ile gerçekleştirebilir. Her ulaşım yolunun avantaj ve dezavantajları vardır. Hangi yolun seçileceği;
- Ürünün fiziksel özelliğine,
- Nakliyenin fiyatına,
- Ürünün ambalaj biçimine,
- Ürünün boyutlarına,
- Ürünün son teslim tarihine göre değişir. Başlıca nakliye şekilleri şunlardır:
Hava Yolu Taşımacılığı: Hacim olarak küçük, değer olarak büyük malların özellikle uzak mesafelerde hızlı taşınması için oldukça güvenilir bir yoldur. Hava yolu taşımacılığı maliyetlerinin yüksekliğinden dolayı genelde kesme çiçek gibi acil sevk edilmesi gereken pahalı ve küçük hacimli malların naklinde söz konusu olmaktadır. Alternatif nakliye şekilleri arasında en pahalı olanı hava yolu taşımacılığıdır. Hava yolu ile gönderilecek bir malın ne zaman gönderilen yere ulaşacağı, uluslararası Hava Taşımacılığı Birliğinin yayımladığı tarifelere bakılarak belirlenir.
Deniz Yolu Taşımacılığı: Deniz yolu taşımacılığı malların gönderilmesinde en yavaş nakliye yöntemi olmakla birlikte, büyük hacimli malların taşınması için uygundur. Dünyada, deniz yoluyla gerçekleştirilen uluslararası ticaret hacmi, her geçen gün süratle artmaktadır. Günümüzde ülkeler arası deniz yoluyla taşınan yük miktarı 5,4 milyar tona ulaşmıştır. Dünya ticaretinin ithal ve ihraç yüklerinin %90’lık bölümü deniz yoluyla taşınmaktadır. Deniz taşımacılığı;
- Bir defada çok fazla yük ulaştırması,
- Güvenilir olması,
- Sınır aşımı olmaması,
- Mal zayiatının minimum düzeyde olması,
- Diğer kayıpların hemen hemen hiç olmaması,
- Hava yoluna göre 14, karayoluna göre 7, demiryoluna göre 3,5 kat daha ucuz olmasından dolayı dünyada en çok tercih edilen ulaşım şeklidir.
Kara Yolu Taşımacılığı: Kara yolu ile taşımacılık, ihracatçının malları ithalatçıya doğrudan ve en esnek şekilde ulaştırmasını sağlayan yoldur. Küçük veya büyük kargolar için idealdir. Kara yolu taşımacılığı malın kapıdan kapıya aktarmasız teslimini sağladığı için tercih edilmektedir. Ancak, kara yolu taşımacılığında mesafe arttıkça diğer taşımacılık türlerine göre ekonomik olmaktan uzaklaşmaktadır. Bir kamyonun bir günde katedebileceği ortalama yol CMR Konvansiyonunda 450 km olarak belirlenmiştir.
Demiryolu Taşımacılığı: Demir yolu taşımacılığı, uluslararası taşımalarda da kara yolu taşımacılığına göre daha ekonomik ve daha güvenli seçenekler sunmaktadır. Malınızın cinsine göre, açık veya kapalı vagonlar kullanıp, taşımalarınız daha sağlıklı ortamlarda yapılmaktadır. Demir yolu taşımacılığı uzun mesafelerde ekonomik ve güvenli bir taşıma şeklidir. Demir yolu taşımacılığı çok büyük altyapı yatırımları gerektirdiğinden dolayı, demir yolu işletmeciliği de genellikle ülkelerde kamu kesimi tarafından yürütülmektedir. Özellikle Ortadoğu ve Doğu Avrupa ithalat-ihracatlarında güvenli ve ekonomik bir taşıma şeklidir.
2. Taşıma Sözleşmeleri: İncoterms kuralları çerçevesinde taraflar arasında yapılan ve nakliyecinin malı ücret karşılığında bir yerden başka bir yere taşımayı üstlendiği sözleşmelerdir.
2.1. Taşıma Sözleşmesi Türleri: Taşıma sözleşmesinin adları ve taşıma biçimleri, taşımacılık türlerine, araçlarına ve nakliyecilerine göre değişmektedir.
Taşıma sözleşmelerinin taşıma türlerine göre olan adlandırmaları şöyledir:
- Deniz taşımalarında: Ocean Bill of Lading (B/L) ; Deniz Konşimentosu
- Demiryolu taşımalarında: Railway Bill (RWB) ; Demir Yolu Taşıma Senedi
- Karayolu taşımalarında: Truck Bill of Lading veya CMR ; Kara Yolu Taşıma Senedi
- Havayolu taşımalarında: Airway Bill (AWB) ; Hava Yolu Taşıma Senedi.
2.2. Taşıma Sözleşmelerinin Kapsamı: Bir taşıma sözleşmesinde aşağıda belirtilen bölümlerin bulunması gerekir:
Taşıma Sözleşmesinin Tarafları:
Gönderen: Taşıma sözleşmesinin taşıyıcı karşısındaki tarafı oluşturan, malın sahibi olması gerekmeyen ve sözleşmeyi kendi adına yapan kişidir. Dış ticarette mallar bizzat mal sahibi tarafından gönderilebileceği gibi bir nakliye aracısı (Forwarder) ile anlaşılarak, nakliye aracısının mal sahibi adına bu tür işleri organize etmesi sağlanabilir.
Taşıyıcı: Taşımacılık işini meslek edinmiş olan, taşıt sahibi olup olmaması önemli olmayan ve bir ücret karşılığı taşıma işini üstlenmiş olan kişidir. Taşıyıcı, taşıma işini ara taşıyıcılara (taşeronlara) devredebilir.
Taşıma Sözleşmesi ile İlgili Diğer Kişiler:
Gönderilen: Taşıma senedinde gönderenin emrine göre, taşınan malın yolculuk sonunda teslim edileceği belirtilen kişidir. Hukuken “kıymetli evrak” niteliğinde olan “Taşıma Senedi”nin bir asıl nüshasının gönderilen tarafından taşıyıcıya teslimi ile eşyanın taşıma işlemi sonar erer ve taşıyıcı ücrete hak kazanır.
Taşınacak malın sahipleri: Gönderilen kişi (ya da kurum), her zaman mal sahibi olmayabilir. Mal, satış sözleşmesi veya akreditife göre banka adına veya göndericinin temsilcisine gönderilebilir. Bu tür durumlarda teslimdeki malın sahibi “Final Consignee” tabir edilen “Son Alıcı” kısmında gösterilir.
Bildirimin yapılacağı taraf (Notify): Dış Ticaret Taşıma Sözleşmelerinde “Notify” bölümüne;
- Alıcı olarak malı satın alandan başkasının yazılması durumunda mal sahibinin ismi,
- Alıcı olarak malı satın alanın yazılmış olması durumunda, temsilcinin ismi yazılır.
- Alıcı veya bildirim yapılacak taraf olarak gösterilecek kişiler, akreditif mektubu veya satış kontratına uygun olmalıdır.
Taşınacak Mal:
Malın tanıtıcı işaretleri: Taşıma sırasında, yapılacak aktarmalarda ve varış yerinde, malı tanımak için alıcı, malın veya paketinin üzerine tanıtıcı marka ve numara konulmasını satıcıdan isteyebilir. Malın ya da paketinin üzerine satıcı tarafından konulan marka, genellikle satıcının adı veya işareti ile alıcının adı veya işaretini, varış yerini, kullanım yerini ve akreditif numarasını gösterir. Söz konusu malın veya paketinin üzerine satıcı tarafından konulan numara, gönderilen şeyin kaç kap olduğunu gösterir.
Malın kap adedi: Taşıma senedinin en önemli bölümü, göndericinin taşıyıcıya nakledilmek üzere kaç parça malı veya paketi teslim ettiğini gösteren bölümüdür. Malın kap adedi, her elleçlemede tek başına hareket eden mal veya onun paketidir.
Malın tarifi (tanımı): Taşıma senedinin diğer bir önemli bölümü, alıcının satıcıdan satış sözleşmesi veya akreditife göre aldığını belirttiği malın tarifini gösteren bölümdür. Bu bölüme, satış sözleşmesinde veya akreditifte belirtilen eşyanın tam adının yazılması ve kısa tanımının yapılması gerekmektedir.
Malın ağırlığı: Taşıma senedinin önemli bir bölümü de gönderenin taşıyıcıya teslim ettiği malın ya da paketinin brüt ağırlığını gösteren bölümdür. Malın ağırlığı, nakliyecinin taşıyacağı ağırlıktır. Malın niteliğine göre firesi varsa fire oranı taşıma sözleşmesinde gösterilmelidir. Taşıyıcı navlununu, taşıma şekline göre ve malın brüt ve/veya hacmini baz alarak hesaplar.
Malın hacmi: Taşınacak malın veya paketinin, boyunun, eninin ve yüksekliğinin çarpılması ile bulunan mal hacmi, malın araçta kaplayacağı bölümü gösterir. Malın hacmi, taşıma fiyatının hacim üzerinden belirlediği su yolu taşımalarında önemlidir.
